NL-SBB - Standaard voor het beschrijven van begrippen

1.1 Toepassingsgebied

De voorliggende standaard richt zich op het beschrijven van begrippen in een begrippenkader. Dit maakt het mogelijk om:

• binnen een organisatie alle begrippen op één plek te beheren door een verantwoordelijke per domein. Daarmee ontstaan begrippenkaders voor een bepaalde registratie of voor een (overheids)organisatie of sector. Voorbeelden zijn het begrippenkader van de Basisregistratie Kadaster als onderdeel van de Kadaster catalogus en de Aquo begrippen voor de watersector.
• interoperabele begrippenkaders te maken, die naar elkaars begrippen kunnen verwijzen en/of elkaars beschrijvingen van begrippen kunnen hergebruiken. Hiermee ontstaat een samenhangend stelsel van begrippenkaders, waarbij elk begrippenkader een samenhangend domein representeert. Door de interoperabele beschrijvingen is van alle beschreven begrippen altijd een eenduidige beschrijving vanuit de primair verantwoordelijke organisatie beschikbaar. Voorbeelden van publicaties die begrippen uit verschillende domeinen verbinden zijn de stelselcatalogus voor de basisregistraties, de stelselcatalogus voor het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet) en de taxonomie voor het Zorgeloos Vastgoed afsprakenstelsel.
• eenvoudige, herbruikbare begrippenkaders te maken voor toepassingen zoals een termenlijst of index van gebruikte begrippen op webpagina's of in documenten.

Als een begrippenkader wordt opgesteld en beheerd voor een bepaalde registratie is er een samenhang met de MIM standaard (Metamodel voor Informatie Modellen). Het MIM onderkent 4 niveaus waarop een registratie kan worden beschreven:

• Niveau 1: Model van begrippen.
• Niveau 2: Conceptueel informatiemodel.
• Niveau 3: Logisch informatie- of gegevensmodel.
• Niveau 4: Fysiek of technisch gegevens- of datamodel.

De samenhang tussen deze modellen wordt mooi beschreven op de pagina 'Betekenis van data' van Geonovum. De voorliggende standaard gaat over MIM niveau 1, het model van begrippen. Dit model van begrippen is complementair aan de informatiemodellen op MIM niveau 2 en 3.

Door toepassing van deze standaard wordt het mogelijk om informatie beter vindbaar te maken doordat de beschrijvingen van begrippen bij zoekopdrachten nieuwe ingangen biedt tot de informatie. Door de interoperabele beschrijvingen is van alle beschreven begrippen altijd een eenduidige beschrijving vanuit de primair verantwoordelijke organisatie beschikbaar. En waar relevant, is altijd de rationale achter de beschrijving beschikbaar door de verwijzing naar de bron in wet- en regelgeving, standaarden, werkinstructies en afspraken. Dit zijn concrete stappen op weg naar een toegankelijke en transparante overheid.

Deze standaard is geen geheel nieuwe standaard, maar een combinatie van bestaande industriestandaarden en een verdere invulling hiervan. Deze vormen de Nederlandse standaard voor het beschrijven van begrippen. Deze standaard heeft een nauwe relatie met [SKOS], als één van de industriestandaarden waar deze standaard op is gebasserd. SKOS (Simple Knowledge Organization System) is nadrukkelijk bedoelt voor het publiceren van begrippen op het web. Deze standaard richt zich op het beschrijven van begrippen ongeacht of deze op het web worden gepubliceerd. Door deze standaard te volgen kunnen begrippen foutloos conform SKOS op het web gepubliceerd worden. Dit geldt ook voor het publiceren van begrippen conform ISO 25964 (International Organization for Standardization).

Iedere beschrijving van een begrip in een begrippenkader probeert de betekenis van een begrip te 'vangen', zoals in het betreffende domein wordt beoogd. Hiervoor hebben we enkele middelen:

• De basis voor een begrip is de voorkeursterm waarmee we dit begrip duiden. Mogelijk is het begrip ook bekend onder andere alternatieve termen, die we hier kunnen verzamelen;
• Daarnaast kunnen we een verwoording geven van de betekenis van het begrip in natuurlijke taal. Dit kan een (formele) definitie zijn, maar ook een uitleg in begrijpelijke taal op taalniveau Taalniveau B1;
• We kunnen begrippen onderling aan elkaar relateren, zodat duidelijk is hoe de begrippen zich tot elkaar verhouden;
• We kunnen verwijzen naar een bron waar de betekenis van het begrip staat beschreven, zoals in wet- en regelgeving, standaarden, werkinstructies en afspraken;
• We kunnen voorbeelden van een begrip noemen.

Deze middelen vullen elkaar aan: door in de beschrijving meerdere middelen te gebruiken ontstaat een beschrijving die de betekenis van een begrip optimaal 'vangt'.

Behalve deze inhoudelijke middelen om een begip en een begrippenkader te beschrijven zijn ook metagegevens zoals wie heeft het gemaakt, wanneer enzovoort, relevant. Afspraken daarover dienen ook de interoperabiliteit. De afspraken over wie wat heeft bijgewerkt, wanneer en om wat voor reden worden net als versie informatie in de volgende versie van deze standaard uitgewerkt.

1.2 Doelgroep

Deze standaard is primair bedoeld voor analisten, informatiemanagers, informatiemodelleurs en -architecten. Er is geen specifieke voorkennis nodig om met behulp van de standaard een eenvoudige verklarende begrippenlijst of begrippelijst te maken. Het maken van een samenhangende taxonomie of thesaurus vraagt meer kennis. De voorliggende standaard draagt ook deze kennis aan, inclusief de bronnen zoals SKOS en ISO 25964 die voor verdieping kunnen worden gebruikt. De voorliggende standaard is daarnaast bedoeld voor mensen die verantwoordelijk zijn voor (web)content, registraties of (delen van) digitale stelsels. Voor deze groep biedt de standaard handvatten en good practices voor het beschrijven en verbinden van de gebruikte begrippen.

Uiteindelijk biedt deze standaard transparantie en duidelijkheid aan enerzijds degenen die (overheids)informatie publiceren en/of besluiten formuleren en anderzijds aan mensen voor wie deze informatie en/of besluiten zijn bedoeld. Voor degenen die besluiten formuleren helpt het om de uit te voeren wet- en regelgeving, context en betekenis helder in beeld te houden. Voor iedereen geeft het inzicht in context en betekenis. Beschrijving van de betekenis en context van begrippen is voor iedereen een eerste stap naar elkaar begrijpen.

1.3 Onderbouwing

Taxonomieën en thesauri zijn oorspronkelijk ontworpen voor het indexeren (d.w.z. categoriseren ofwel classificeren) en zoeken van materiaal. Zij helpen gebruikers bij het intuïtief vinden van informatie en maken redeneren door machines mogelijk. De ISO 25964 standaard voor thesauri maakt de aansluiting van thesauri op de digitale wereld van informatiemanagement mogelijk.

De gedachte achter zo'n index is dat de informatiezoeker via een begrippenkader informatie kan vinden die met een bepaald begrip is geïndexeerd. Daarvoor zijn met name de volgende beschrijvende kenmerken van begrippen bruikbaar:

• termen,
• definities,
• semantische relaties tussen begrippen

Door een begrip met termen, definities en semantische relaties te beschrijven 'vangen' we de betekenis van het begrip in de context van een begrippenkader. In dit profiel gebruiken we de Nederlandse term 'begrip'. In het Engels is de term 'concept' gebruikelijk. Wikipedia gebruikt het begrip 'concept' in de betekenis van wat wij met een 'begrip' bedoelen. Het definieert een concept (Latijn concipere - conceptum: bijeen-nemen, be-grijpen, be-vatten) als een cognitieve (mentale) eenheid, waarin meerdere ideeën, op grond van hun cognitief ervaren verwantschap, worden samengevat tot een hogere cognitieve klasse.

• Dit betekent in de eerste plaats dat een begrip iets is dat in de hoofden van mensen zit en verwijst naar iets in de fysieke of abstracte werkelijkheid. Een begrip is dus niet de werkelijkheid, maar verwijst daarnaar. In de context van documenten en (digitale) registraties gaat het per definitie om een gedeelde werkelijkheid. In de context van de overheid in een rechtstaat is dit vaak een gedeelde juridische werkelijkheid. In bredere zin kun je spreken van een institutionele werkelijkheid met een verwoording van de betekenis zoals beoogd in de authentieke bronnen, zoals wet- en regelgeving, industriestandaarden, proces- en productafspraken en organisatiebeleid.
• In de tweede plaats is een begrip als 'eenheid van denken' iets essentieel anders dan een dataklasse of dataobject dat in de informatiekunde wordt gebruikt als verwijzing naar een object ('iets') in de fysieke wereld waarover data worden vastgelegd of naar een eigenschap van zo'n object. Een begrip is typisch talig en primair bedoeld voor mensen, hoewel de ISO 25964 ook het redeneren door machines expliciet benoemt en semantic AI steeds meer mogelijkheden biedt.

In de communicatiewetenschap wordt hier vaak gerefereerd aan de [Triangle of meaning' (Charles Ogden, I.A. Richards: The Meaning of Meaning (1923)). Dit model beschrijft hoe termen gebruikt worden door een spreker om te verwijzen naar een specifiek ding. De spreker heeft het feitelijk niet over het echte ding, maar over zijn gedachte over dit ding, ofwel zijn begrip van dit ding.

Soms heeft een spreker bij een term een ander ding in gedachten dan de luisteraar. Dan begrijpen ze elkaar niet, ofwel ze hebben een ander begrip in gedachten.

Naast de ISO 25964 is SKOS een belangrijke standaard voor dit profiel. Dit is een standaard die op de pas-toe-leg-uit lijst van het Forum Standaardisatie staat. SKOS moet worden toegepast op de publicatie van niet geformaliseerde systemen voor kennisrepresentatie op het internet, met als doel (1) kennis over de betekenissen en samenhang van de onderliggende begrippen te ordenen en toegankelijk te maken en (2) hergebruik mogelijk te maken. Hieronder vallen ook taxonomieën en thesauri. SKOS is een W3C standaard, die nauw verwant is met de voorlopers van de ISO 25964, namelijk de ISO 2788-specificaties voor eentalige thesauri en de ISO 5964 voor meertalige thesauri. In de appendix van de SKOS primer wordt de samenhang met deze twee ISO staandaarden beschreven en wordt aangegeven dat 'It is hoped that this will help future efforts to port thesauri that follow the ISO guidelines into SKOS.' Ook Dit artikel over keuzen bij het ontwerp van kennissystemen laat zien dat dit soort richtlijnen nodig zijn. Met deze standaard willen we dergelijke praktische richtlijn en aandragen.

Het functionele toepassingsgebied voor het voorliggende profiel voor een begrippenkader komt overeen met het toepassingsgebied dat de pas-toe-of-leg-uit-lijst aangeeft voor SKOS. Praktisch betekent dit dat dit profiel primair een profiel is voor de toepassing van SKOS. Dit profiel gaat echter een stapje verder dan SKOS. SKOS heeft als doel zo breed toepasbaar mogelijk te zijn en laat zo bepaalde zaken open. Hiermee ontstaan ook de mogelijkheid dat verschillende organisaties SKOS anders gebruiken. Dit profiel trekt de teugels iets aan zodat de interoperabiliteit beter geborgd blijft. Bijvoorbeeld door afspraken te maken over de Nederlandse termen die gebruikt worden.

In het kader van 'practice what you preach' worden alle gebruikte onderdelen in dit profiel beschreven in SKOS, toegepast volgens dit profiel. Alle Engelstalige definities van de onderdelen zijn een op een overgenomen uit de [skos-primer]. Door de onderdelen als SKOS concept te beschrijven is het eenvoudig ook een Nederlandse vertaling van deze definitie op te nemen en scope notities (toelichtingen) toe te voegen die de verbinding leggen met de ISO 25964. Ook kunnen optionele, voor sommige domeinen relevante uitbreidingen op skos als iso-thes worden beschreven. Daarnaast wordt via dct:source steeds expliciet de relatie gelegd naar de bron(nen) waaraan de beschrijvingen in dit profiel zijn ontleend.

We zien dat organisaties vanuit het specifieke doel dat zij hebben met een begrippenkader soms aanvullende eigenschappen en relaties tussen begrippen benoemen. We zien dit als uitbreidingen op de basis zoals beschreven in dit profiel. Dit basisprofiel is bedoeld als het minimum voor zinvolle uitwisseling tussen begrippenkaders. Uitbreidingen zijn altijd optioneel. We moedigen makers van dergelijke uitbreidingen aan om hun uitbreidingen op dezelfde manier te publiceren als dit basisprofiel. In dit basisprofiel zullen we ook al enkele uitbreidingen benoemen waarvan wij op de hoogte zijn. Op termijn is denkbaar dat het basisprofiel uitgebreid wordt met één of meerdere van deze uitbreidingen, zodat ook hiermee een zinvolle uitwisseling mogelijk is.

1.4 Use cases

Hieronder beschrijven we 3 uses cases die overeenkomen met verschillende niveaus van diepgang waarop begrippen in samenhang kunnen worden beschreven: van de meest eenvoudige use case (die slechts enkele elementen van het profiel vereist), naar meer omvangerijke use cases. Door aanvullende elementen uit het profiel te gebruiken, kan steeds meer semantiek aan de begrippen worden toegevoegd zodat een taxonomie of een thesaurus ontstaat. Voor iedere use case zijn de user stories geprioriteerd met behulp van een MoSCoW-classificatie (must have, should have, could have, won't have).

De 3 uses cases zijn:

1. Begrippenlijst. Dit is de meest eenvoudige use case, die een basis geeft die voor iedereen geldt. Voor een algemeen begrip over de de betekenis van de gebruikte termen in een domein is het vaak voldoende om deze termen als begrippen op te nemen in een begrippenlijst en te voorzien van een definitie en/of toelichting, zonder verdere onderlinge relaties tussen de begrippen te definiëren. Op dit niveau zijn de volgende user stories gedefinieerd:

   • Transparant (must have). Als (wettelijk) registerhouder wil ik dat ontwikkelaars, ondersteuners en gebruikers met een druk op de knop een passende en blijvende uitleg (de betekenis) van door mij verstrekte gegevens kunnen vinden, zodat zij deze juist kunnen interpreteren, hergebruiken en feedback kunnen geven.
   • Enkelvoudig beheer, meervoudig gebruik (must have). Als beheerder van informatiemodellen wil ik de termen die in informatiemodellen gebruikt worden eenmalig beheren en via meerdere views (stelselcatalogus logius, conceptenbibliotheek geonovum etc…) ontsluiten, zodat ik met minimale inspanning maximaal profijt heb van de begrippen die ik beheer. Daarvoor is het van belang dat het meta-model die ik hanteer interoperabel is met de “front-ends” van andere begrippenkaders.
   • Portabel (must have). Als beheerder van begrippen wil ik een (inter)nationaal koppelvlak waar ik begrippen inkomend en uitgaand kan ontsluiten zodat ik toekomstvast ben en onafhankelijk ben van tools en methoden.
   • Interoperabel (must have). Als beheerder van begrippen wil ik dat (wettelijke) registers die ik nodig heb, hun begrippen volgens nationaal afgesproken naamgevings- en ontwerpregels opstellen zodat ik deze met een minimum aan inspanning kan inpassen in mijn eigen gegevensverwerking.
   • Harmonisatie/disambiguatie (could have). Als beheerder van samenhangende begrippen wil ik relaties kunnen leggen tussen begrippen in verschillende begrippenkaders zodat ik begrippen die erg op elkaar lijken kan kandideren voor harmonisatie en begrippen die in eerste instantie op elkaar lijken maar toch op essentiële punten verschillen expliciet kan disambigueren en als niet hetzelfde aanmerken.
   • Federatief zoeken (should have). Als beheerder van samenhangende begrippen wil ik begrippenkaders van anderen kunnen doorzoeken zodat ik vanuit mijn view vergelijkingen kan maken tussen begrippen uit verschillende begrippenkaders.
   • Beschrijvingen van begrippen kennen (versie) historie (should have). Als beheerder van begrippen wil ik naar een specifieke versie van een beschrijving van een begrip kunnen verwijzen of naar de meest recente versie van een beschrijving van een begrip verwijzen zodat ik als betrouwbare organisatie altijd kan reconstrueren wat op een bepaald moment in de tijd was gepubliceerd.
   • Het is mogelijk de status van een beschrijving van een begrip uit te drukken (could have). Als beheerder van begrippen wil ik de status van een beschrijving van een begrip kunnen uitdrukken zodat ik bij de beschrijvingen van begrippen die in ontwikkeling zijn of vanaf een bepaalde datum geldig zijn maar na een vastgelegde einddatum niet meer, kan aangeven of ze vastgesteld en geldig zijn of verouderd zijn.

2. Taxonomie. Een taxonomie bevat ook hiërarchische relaties tussen begrippen. Zo kan een kaart wegen en terreinen representeren, waarbij een weg een autoweg, spoorweg of vaarweg kan zijn en een terrein een bos, stad, weiland etc. kan zijn. Hiermee wordt de zoekindex uitgebreid doordat via een bovenliggend begrip (een begrip met een bredere betekenis) een onderliggend begrip (een begrip met een engere betekenis) kan worden gevonden of andersom. Wat de precieze betekenis van bovenliggend en onderliggend is, is niet strak gespecificeerd. De skos primer noemt als voorbeelden van hiërarchische verbanden de relatie tussen één soort en zijn meer specifieke soort, of, afhankelijk van interpretaties, de relatie tussen een geheel en zijn delen.

   • Hiërarchie (must have). Als gebruiker van een begrippenkader wil ik kunnen zoeken op via een begrip met een brede betekenis (bijvoorbeeld 'weg') om een begrip met een engere betekenis (bijvoorbeeld 'autoweg' of 'nog enger 'autosnelweg') te kunnen vinden of andersom zodat ik gemakkelijk het begrip kan vinden waarnaar ik op zoek ben.
   • Typering van hierarchische relaties (could have). Als gebruiker van een begrippenkader wil ik onderscheid kunnen maken tussen verschillende soorten hiërarchische relaties zodat ik meer inzicht heb in de relaties tussen begrippen en zo eenvoudiger het begrip kan vinden waarnaar ik zoek.
   • Zoektermen (could have). Als gebruiker van een begrippenkader wil ik kunnen zoeken op termen die niet precies het begrip aanduiden waar in naar op zoek ben zodat ik uiteindelijk in mijn eigen woorden kan zoeken naar een begrip dat een andere officiële term heeft. N.B. strikt genomen hoort deze user story onder use case 1 omdat hiervoor nog niet een begrippenhiërarchie nodig is.
   • Hiërarchie tussen begrippen uit andere domeinen (could have). Als beheerder van samenhangende begrippen wil ik begrippen uit mijn eigen domein kunnen koppelen aan begrippen met exact dezelfde betekenis, ongeveer dezelfde betekenis, bredere betekenis of engere betekenis in andere domeinen zodat ik inzicht krijg in de samenhang tussen deze domeinen. Hiermee worden begrippen beter vindbaar doordat een begrip ook via een op deze manier een gerelateerd begrip kan worden gevonden.

3. Thesaurus. 'Thesaurus' is een begrip met nogal verschillende interpretaties. Het begrip thesaurus, afgeleid van de Griekse thesauros (“winkel, schat”), wordt gebruikt in de betekenis van een ‘klassiek lexicon’, een ‘semantisch georganiseerd woordenboek’ en een ‘terminologische database’ of ‘index’. De eerste betekenis is nu grotendeels achterhaald; de tweede en derde, ontwikkeld door semantische vernauwing, zijn nog steeds actueel en zijn nauw met elkaar verwant. In deze standaard hanteren wij de derde definitie. Een thesaurus kent bovenop de hiërarchische relaties in een taxonomie ook andere relaties tussen begrippen. Zo is een zakelijk recht bij het Kadaster een recht (hiërarchische relatie) op een onroerende zaak (relatie met een ander begrip). Daarmee wordt duidelijker hoe begrippen met elkaar samenhangen en onstaan meer mogelijkheden om op basis van het model van begrippen zoals iemand dat in zijn hoofd heeft te zoeken naar een begrip in een formele set samenhangende begrippen.

   • Relaties (must have). Als gebruiker van een begrippenkader wil ik kunnen zoeken op termen die gerelateerd zijn aan het begrip waarnaar ik op zoek ben zodat ik gemakkelijk het begrip kan vinden waarnaar ik op zoek ben.

4. Relaties met begrippen uit andere domeinen (should have). Als beheerder van samenhangende begrippen of als beheerder van een stelselcatalogus wil ik begrippen uit mijn eigen domein kunnen koppelen aan gerelateerde begrippen in andere domeinen zodat ik inzicht krijg in de samenhang tussen deze domeinen. Hiermee worden begrippen beter vindbaar doordat een begrip ook via een op deze manier gerelateerd begrip kan worden gevonden.

1.5 Leeswijzer

Dit document is opgebouwd zoals je in de praktijk ook vaak te werk gaat. Na de inventarisatie van de onderwerpen, rationale en dergelijk (dit hoofdstuk) wordt in een verhalende vorm het onderwerp uitgewerkt. Vervolgens worden de belangrijkste begrippen in dit 'verhaal' uitgewerkt in een index, taxonomie of thesaurus (MIM-1). Als er een informatiesysteem moet worden gemaakt worden deze onderwerpen van gesprek ook nog uitgewerkt in een ontologie of datamodel (MIM-3).

Hoofdstuk 2 - Kenmerken van begrippen geeft een inhoudelijke uitwerking voor de kenmerken waarmee begrippen kunnen worden beschreven. Dit hoofdstuk is bedoeld voor alle doelgroepen.

Hoofdstuk 3 - Begrippenkader geeft een overzicht van de in hoofdstuk 2 gebruikte begrippen in de vorm van een begrippenlijst, taxonomie of thesaurus. Deze thesaurus is machine-leesbaar beschikbaar via https://github.com/Geonovum/NL-SBB/blob/main/concepts/thesaurus.ttl en voor mensen leesbaar beschikbaar via https://staging-definities.geostandaarden.nl/stelsel/nl/. Dit hoofdstuk is bedoeld voor alle doelgroepen.

Hoofdstuk 4 - Taalbinding beschrijft hoe de kenmerken, zoals beschreven in hoofdstuk 2 uitgedrukt kunnen worden in RDF. Dit deel is bedoeld voor specialisten zoals analisten, informatiemodelleurs en -architecten en voor ontwikkelaars van ondersteunende tooling. Deze taalbinding leidt tot een abstracte syntax van het profiel uitgedrukt in de [SHACL] standaard. Daarnaast geven we een taalbinding (de vertaling naar technologie-specifieke standaarden) van deze abstracte syntax naar andere bestaande W3C standaarden, zoals SKOS en DublinCore. De meerwaarde van het gebruik van SHACL is dat deze praktische handvatten biedt bij het toepassen van deze bestaande standaarden, inclusief een validatiemogelijkheid. Door het geven van de taalbinding naar bestaande W3C standaarden bieden we een profiel dat direct kan worden begrepen door de internationale (internet) gemeenschap. Specifiek voor de Nederlandse (overheids)situatie geldt dat we hierbij aansluiten op de standaarden zoals opgenomen op de Pas-Toe-Of-Leg-Uit lijst van open standaarden van het Forum Standaardisatie.

Hoofdstuk 5 - Good practices geeft een overzicht van bestaande good practices voor het werken met de in deze standaard beschreven kenmerken van begrippen. Dit deel is bedoeld voor specialisten zoals analisten, informatiemodelleurs en -architecten en voor ontwikkelaars van ondersteunende tooling.

Hoofdstuk 6 - Uitbreidingen geeft een (niet volledig) overzicht van voor aanvullende usecases relevante uitbreidingen op deze standaard.

3.1 Begrippenlijst

In bijlage A worden alle in deze standaard gedefinieerde begrippen gerepresenteerd in een alfabetische begrippenlijst in de vorm van een index.

3.2 Taxonomie

Het is ook mogelijk een taxonomie van deze begrippen te maken. In paragraaf 1.3 werd beschreven dat we het hebben over begrippen en een begrippenkader. Deze kunnen dus worden gezien als topbegrippen in het begrippenkader van deze standaard. Ook wordt aangegeven dat de bron belangrijk is en dat collecties (van begrippen) handig kunnen zijn. De topbegrippen zijn dan:

• begrip
• begrippenkader
• collectie
• naam
• code
• notitie
• relatie
• brondocument

Dezen kunnen we in een taxonomie opnemen. In een lijst ziet die er als volgt uit:

• begrip
  • topbegrip
  • extern begrip
• begrippenkader
  • begrippenlijst
  • taxonomie
  • thesaurus
• collectie
• naam
  • voorkeursterm
  • alternatieve term
  • zoekterm
  • bronverwijzing
• code
• notitie
  • definitie
  • uitleg
  • toelichting
  • voorbeeld
  • redactionele notitie
  • historie notitie
  • wijzigingsnotitie
• relatie
  • semantische relatie
    • heeft bovenliggend begrip
      • is specialisatie van
      • is categorie van
      • is exemplaar van
    • heeft onderliggend begrip
      • is generalisatie van
      • is onderdeel van
      • omvat
    • is gerelateerd aan
    • harmonisatierelatie
      • is exact overeenkomstig
      • is vrijwel overeenkomstig
      • is overeenkomstig verwant
      • heeft overeenkomstig bovenliggend
      • heeft overeenkomstig onderliggend
  • heeft bron
  • bevat
  • in kader
  • url
• brondocument

3.3 Thesaurus

Een taxonomie geeft al meer overzicht en inzicht dan een alfabetische begrippenlijst, maar mist nog een aantal belangrijke elementen. Zo is niet zichtbaar dat de semantische relatie heeft bron is gerelateerd aan begrip en aan brondocument en bijvoorbeeld ook niet dat topbegrip is gerelateerd aan begrip en begrippenkader. In een thesaurus zijn deze semantische relaties wel zichtbaar. Onderstaand plaatje toont de in deze standaard gedefinieerde begrippen in een thesaurus. De pijlen geven hiërarchische relaties aan, de lijnen niet-hiërarchische semantische relaties.

N.B. Dit is een thesaurus (MIM niveau 1) van alle in deze standaard gedefinieerde begrippen. Deze thesaurus is als machine leesbaar begrippenkader beschikbaar in rdf. In deze thesaurus krijgen de hier beschreven begrippen een uri conform de Nederlandse uri-strategie: http://{domain}/{type}/{concept}/{reference}, waarbij:

• domain = 'nlbegrip.nl'
• type = 'id'
• concept = 'concept' We hebben hier voor Engelstalig gekozen voor de internationale herkenbaarheid.
• reference = een betekenisvolle aanduiding van het begrip in upper camelcase.

Er zijn twee practices voor de reference, namelijk een betekenisvolle aanduiding en een betekenisloze aanduiding. Belangrijk is dat deze aanduidig persistent is. Bij de begrippen in deze standaard is dit geen issue. In deze standaard hebben we voor betekenisvolle uri's gekozen vanwege de herkenbaarheid en eenvoudige hanteerbaarheid. Het volgende hoofdstuk beschrijft de samenhang van het model op MIM niveau 3).

5.1 Begrippen

5.2 Bronnen

Een begrip kan zijn ontleend aan een op het web vindbare bron. Dit kan een (versie van) een bepaald werk zijn of een ander documentair iets waarin een beschrijving van het begrip is te vinden. Bronnen kunnen wel of niet beschreven zijn in RDF. Ook kan een begrip ontleend zijn aan een niet op het web vindbare bron.

In ieder scenario willen we voldoende informatie hebben over de bron zodat we deze kunnen vinden. Dit kan op basis van een url of een bronverwijzing. In het eenvoudigste geval is de bron vindbaar op het web en is het voldoende om als bronverwijzing de bijbehorende url op te nemen. De verwachting is dat middels deze url een mensleesbare representatie van het document gevonden kan worden. Dit kan er als volgt uit zien.

ex:ingezetene a skos:Concept ;
  skos:definition "Zij die hun werkelijke woonplaats in de gemeente hebben"@nl ;
  dct:source <https://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0005416&titeldeel=I&artikel=2&z=2022-05-01&g=2022-05-01>

Op deze manier is goed aangeven waar de betekenis van het begrip (gedocumenteerd als definitie) op gebaseerd is. Verder is er geen informatie over de bron. Wanneer de bron is beschreven in RDF is deze informatie er wel en kan dit meegenomen worden in de interpretatie van het begrip.

Wanneer een bron als linked data op het web ontsloten is neem je als waarde van bronverwijzing de URI van de bron. Dit kan bijvoorbeeld een instantie van foaf:Document of dct:BibliographicResource zijn. Hoe deze precies is beschreven is maakt voor de bronverwijzing niet uit, maar binnen dit profiel wordt de specificatie voor bronnen aangeraden.

Het komt ook voor dat de bron niet vindbaar is op het web en/of niet als linked data ontsloten is. In dat geval kan de beheerder van het begrip zelf een beschrijving van de bron maken. De beschrijving bestaat minimaal uit een aanduiding van het brondocument en de naam. Als aanduiding van het brondocument kunnen in Linked data URI's of blanknodes gebruikt worden. Deze aanduiding is een directe identicatie van het brondocument (zie ook Fundamentals of Linked Data Modeling). De beheerder van het begrip maakt een URI (of blank node) voor het brondocument wat het gebruikt, maar waar het niet de eigenaar van is. Dit is conform een van de basisprincipes van Linked Data, Anybody can say anything about anything. Deze URI kan alleen niet direct gebruikt worden om een mensleesbaar document te vinden. Wanneer de bron vindbaar is op het web kan foaf:page (url) gebruikt worden om naar deze vindplaats te verwijzen. Wanneer de bron niet op het web vindbaar is, kan dct:bibliographicCitation (bronverwijzing) gebruikt worden om citeerinformatie vast te leggen. Het kan zijn dat een bron zowel een url als een bronverwijzing kent.

In het volgende voorbeeld zien we een beschrijving van een op het web vindbare bron die door de beheerder van het begrip is opgesteld. De beheerder is eigenaar van de beschrijving; maar niet van de bron zelf.

ex:ingezetene a skos:Concept ;
  skos:definition "Zij die hun werkelijke woonplaats in de gemeente hebben"@nl ;
  dct:source ex:GemeentewetArt2 .

ex:GemeentewetArt2 a dct:BibliographicResource ;
  rdfs:label "Gemeentewet Art. 2" ;
  foaf:page <https://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0005416&titeldeel=I&artikel=2&z=2022-05-01&g=2022-05-01>  ;
  rdfs:comment "In deze wet wordt verstaan onder ingezetenen: zij die hun werkelijke woonplaats in de gemeente hebben."@nl ;
  dct:type <http://id.loc.gov/vocabulary/marcgt/leg> .

De beschrijving van een niet op het web vindbare bron waarbij gekozen is voor het gebruik van een blank node kan er als volgt uit zien;

ex:Flora a skos:Concept ;
  dct:source [ a dct:BibliographicResource ;
               rdfs:label "Heukels' Flora van Nederland" ;
               dct:bibliographicCitation "Van der Meijden, R. (2005): Heukels' Flora van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten (23e druk), 685 pp." ;
               dct:type <http://id.loc.gov/vocabulary/marcgt/boo> ] .

Het nadeel van blank nodes is dat de bronbeschrijving niet hergebruikt kan worden, voor iedere bronverwijzing naar een bepaalde bron moet de beschrijving opnieuw gemaakt worden.

5.3 Harmonisatie en hergebruik

Om data goed te kunnen gebruiken, maar zeker ook om data te combineren met andere data is het belangrijk om deze te begrijpen. Begrippenkaders versterken de interoperabiliteit van datasets omdat het duidelijk maakt wat de betekenis is van termen die gebruikt worden. Een vooralsnog belangrijk thema in data is silo-vorming en organisaties zijn ook nadrukkelijk bezig om silo's te ontmantelen omdat data in samenhang meer waarde kan leveren. Om data in samenhang te kunnen bevragen is het noodzakelijk dat de terminologie eenduidig is en op elkaar aansluit. We hebben daarom niet alleen afzonderlijke begrippenkaders per registratie (bijvoorbeeld het begrippenkader van de BRK) nodig maar juist een stelsel van verbonden begrippenkaders per domein (bijvoorbeeld het vastgoed domein).

Daarnaast is in deze standaard het begrippenkader vooral beschreven vanuit het aanbod van gegevens. Maar data wordt ook afgenomen. Denk aan een auto-handelaar die een eigen begrippenkader kent en een registratie die je kan verwachten bij een auto-handelaar. De autohandelaar maakt gebruik van de Basisregistratie Voertuigen (BRV). De context van autohandelaar (en dus het begrippenkader) heeft overlap de de context van de BRV. Het is dan zaak dat de begrippen uit de BRV, correct worden toegepast in de context van de auto-handelaar om verkeerde data interpretatie te voorkomen. Juist bij het integreren van data wil je een verbinding leggen tussen de bijbehorende begrippenkaders.

In dit hoofdstuk bespreken we best-practices op dit gebied.

Het verbinden van begrippenkaders kan op twee manieren;

1. door begrippen te harmoniseren, en
2. door begrippen te hergebruiken

Wanneer we het hebben over een begrip dat gedefinieerd is in een 'andere context' dan noemen we dat voor het gemak een extern begrip.

ex:B a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Bouwwerk"@nl ;
  skos:inScheme ex:BegrippenkaderA .

ex2:C a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Constructie"@nl ;
  skos:inScheme ex2:BegrippenkaderB .

ex:B owl:sameAs ex2:C .

ex:B a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Bouwwerk"@nl ;
  skos:prefLabel "Constructie"@nl ;
  skos:inScheme ex:BegrippenkaderA 
  skos:inScheme ex2:BegrippenkaderB .

ex2:C a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Constructie"@nl ;
  skos:prefLabel "Bouwwerk"@nl ;
  skos:inScheme ex2:BegrippenkaderB
  skos:inScheme ex:BegrippenkaderA .

ex:Land a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Land"@nl ;
  skos:definition "Een land is een gebied met grenzen en een eigen regering."@nl .

ex2:Land a skos:Concept
  skos:closeMatch ex:Land .
  skos:definition "Een land is een gebied dat in ISO 3166-1 als land wordt beschouwd."@nl .

5.3.2 Hergebruik

Het hergebruiken van begrippen is het opnemen van begrippen in verschillende begrippenkaders. In tegenstelling tot bij harmonisatie, waar twee losse verzamelingen van begrippen aan elkaar gerelateerd worden door extra relaties te leggen, wordt bij hergebruik één begrip aan verschillende begrippenkaders toegevoegd. In deze zin commiteer je volledig aan de beschrijving van het begrip uit een ander begrippenkader. Dit is afgebeeld in het volgende diagram.

Begrippen komen zo terug in verschillende contexten. Dit is een algemene good-practice omdat we hiermee contexten integreren (waarmee we expliciet dezelfde taal spreken) maar ook omdat we hiermee contexten kunnen modularizeren (conform het Don't Repeat Yourself principe (DRY)).

SKOS gaat er van uit dat de betekenis van een begrip niet beïnvloed wordt door de statements die er over vastgelegd zijn. De eigenaar van het begrip bepaald namelijk de betekenis. De statements over een begrip maken we om deze inherente betekenis te kunnen communiceren. Eveneens dat een huis niet blauw wordt puur omdat er is geregistreerd dat deze blauw is. Een goede beschrijving zorgt ervoor dat men het begrip juist interpreteert zodat het we begrip op de correcte wijze begrijpen. Wanneer je naar een blauw huis zoekt die in de werkelijkheid helemaal niet blauw is; is het lastig om het betreffende huis te vinden. De betekenis van een begrip is dus niet afhankelijk van de statements die we er over maken, maar de statements verwoorden de betekenis die het begrip al heeft.

In de praktijk betekent dit dat een begrip in elke context gebruikt kan worden, zonder dat de betekenis zal veranderen. Het toevoegen van eigenschappen is mogelijk, (anyone can say anything about anything); al moet wel beoordeeld worden wat de impact is op de interpretatie van het begrip door mensen. Een begrip wordt onderdeel van een begrippenkader wanneer het een in kader relatie heeft naar het begrippenkader. Het is niet noodzakelijk om eigenschappen van het externe begrip, zoals de voorkeursterm, te repliceren wanneer het externe begrip gepubliceert is. Een Semantic Web applicatie zal op basis van de URI de beschrijving kunnen ophalen, (dereferencen) of het gehele begrippenkader importeren, bijvoorbeeld op basis van een owl:imports statement. Hierbij komt versiebeheer van begrippen nadrukkelijk om de hoek kijken. Hiervoor is een uitwerking gemaakt in hoofdstuk 5.5.

Vervolgens kunnen relaties tussen de externe begrippen en de andere begrippen in het begrippenkader gelegd waardoor een netwerk of stelsel ontstaat. In RDF kan dat er als volgt uit zien.

Voorbeeld 7

ex:Referentiekader a skos:ConceptScheme .

ex:BestuurlijkGebied a skos:Concept ;
  skos:inScheme ex:Referentiekader ;
  skos:inScheme ex2:GeoPolitiek .

ex2:GeoPolitiek a skos:ConceptScheme ;
  skos:hasTopConcept ex:BestuurlijkGebied .

ex2:Land a skos:Concept ;
  skos:prefLabel "Land"@nl ;
  skos:definition "Een land is een gebied met grenzen en een eigen regering." ;
  skos:broader ex:BestuurlijkGebied .

Aanbevelingen:

Best Practice 11: Statements over externe begrippen van de bronhouder kunnen niet veranderd worden, je commiteert je namelijk aan het begrip zoals het beschreven is door de bronhouder.

Wanneer een extern begrip wordt toegevoegd aan een begrippenkader kunnen enkel aanvullende statements worden gemaakt. Deze aanvullende statements maak je altijd in de omgeving die je zelf beheert, waarmee het eigenaarschap duidelijk is.

Best Practice 12: Het externe begrip is onderdeel van het lokale begrippenkader en krijgt dus een 'in kader' relatie naar het lokale begrippenkader en behoudt de 'in kader' relatie naar het orginele begrippenkader.

Best Practice 13: Een extern begrip kan een plek krijgen in de hierarchie van het lokale begrippenkader aan de hand van 'heeft bovenliggend begrip' relaties van en naar het externe begrip.

Best Practice 14: Een extern begrip kan een startpunt zijn in een hierarchie van begrippen, en zo dus een 'heeft topbegrip' relatie (of inverse daarvan) kennen.

Best Practice 15: Wanneer het externe begrip is gepubliceerd, is het niet noodzakelijk om de beschrijving te repliceren. Dit kan opgehaald worden aan de hand van de URI van het begrip.

5.4 Samenwerking Informatiemodel en Begrippenkader

Ergens ligt een knip tussen een samenhangende beschrijving van begrippen in een begrippenkader en een model van klassen in een ontologie. Wikipedia definieert een ontologie (van het Grieks ὀν = zijnde en λόγος = woord, leer) of zijnsleer als de filosofische tak die het wezen onderzoekt dat achter de waargenomen werkelijkheid schuilgaat. De ontologie onderzoekt en beschrijft de eigenschappen, of breder: het zijn van het geheel van dingen, entiteiten of zijnden waarvan aangenomen wordt dat ze bestaan of beter: zijn. De ontologie gaat dus over de dingen zelf, hun 'zijn', terwijl begrippen gaat over de 'gedachte'. In de praktijk is het wel handig als deze twee op elkaar aansluiten. In de psychiatrie zijn voldoende voorbeelden waar de 'gedachte' over de wereld niet matcht met de wereld zelf. Dit wordt ook weerspiegeld in uitdrukkingen als 'met beide benen op de grond staan' (conceptualisering duidelijk verbonden met de fysieke werkelijkheid, de grond) en 'met het hoofd in de wolken lopen'(conceptualisering duidelijk los van de fysieke werkelijkheid, c.q. de grond).

• Dit komt bij elkaar in het idee van een "begrip" naast een "klasse" uit de ontologie: de werkelijkheid laat zich moeilijk vangen, maar we kunnen wel met elkaar afspreken hoe we tegen de werkelijkheid aan moeten willen kijken. Dit noemen we "ontological commitment": we commiteren ons aan de ontologie, die klassen beschrijft waarvan de betekenis is gevangen in de begrippen. Het is de werkelijkheid zoals we met elkaar afgesproken dat deze "waar" is.
  • In de praktijk is een ontologie de basis voor een datamodel. Ook hier geldt dat een datamodel waarin de structuur van dingen en de data die daarover worden vastgelegd goed moet aansluiten bij de betreffende dingen in de fysieke wereld (zoals beschreven in de ontologie) en de eigenschappen van die dingen.
  • Soms wordt een ontologie ook gezien als een nog wat gedetailleerdere conceptualisering dan een thesaurus. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de NEN 2660. Soms ook wordt een ontologie gezien als een soort informatiemodel of datamodel. In dit profiel doen we geen uitspraak over wat een ontologie is en waar exact de knip tussen een samenhangende beschrijving van begrippen en een ontologie ligt.
• Good practice is om het begrippenkader en de ontologie te scheiden.

5.5 Begrippenbeheer en metadata

5.5.2 Varianten voor versiebeheer van begripsbeschrijvingen

Het toepassen van de kernprincipes voor versiebeheer leidt tot het volgende model.

Omdat dit model op op veel verschillende manieren te gebruiken is schetsen we hier een aantal voor de hand liggende scenario's voor het inrichten van versiebeheer van begripsbeschrijvingen:

• A. De eenheid van beheer is een complete begripsbeschrijving.
• B. De eenheid van beheer is een begrippenkaderbeschrijving.
• C. De eenheid van beheer is een deel van een complete begripsbeschrijving.

5.5.2.1 A. Begripsbeschrijving als eenheid van beheer

Versiebeheer op begripsbeschrijving gaat ervan uit dat er een gegevensobject per begrip in een begrippenkader wordt gemaakt en dat het beheer op dat niveau wordt gereregeld. Elke wijziging op een individuele begripsbeschrijving heeft geen impact op de andere begripsbeschrijvingen.

5.5.2.2 B. Begrippenkaderbeschrijving als eenheid van beheer

Bij versiebeheer op begrippenenkaderbeschrijvingniveau zitten alle gegevensobjecten die horen bij de beschrijving van een begrippenkader onder de beheerset van dat begrippenkader. Wanneer een begripsbeschrijving wijzigt is er sprake van een nieuwe versie van de begrippenkaderbeschrijving.

5.5.2.3 C. Begripsbeschrijving deel als eenheid van beheer

Versiebeheer op een deel van de complete begripsbeschrijving gaat er van uit dat bepaalde gegevens over een begrip tezamen beheerd worden. Ieder begrip heeft zo meerdere, complementaire, beschrijvingen. Deze beschrijvingen kunnen conform Variant A individueel beheerd, of conform Variant B als verzameling beheerd worden.

  @prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>.
  @prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>.
  @prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#>.
  @prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>.
  @prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>.
  @prefix prov: <http://www.w3.org/ns/prov#>.
  @prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>.

# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:prefLabel "VCO"@nl;
    skos:altLabel "Voltage Controlled Oscillator"@en;
    skos:definition "Een VCO is een electronische geluidsbron waarbij de frequency van het geluid wordt gecontroleerd met een electrische spanning (voltage)"@nl;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijving, Beheereenheid, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrip «VCO»";
    rdfs:comment "Deze beschrijving is zowel een begripsbeschrijving, een beheereenheid als de vindplek van de meest actuele versie van deze begripsbeschrijving";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
  .
# Begripsbeschrijving versie
  <http://nlbegrip.nl/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van de beschrijving van het begrip «VCO»";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco>;
  .

  @prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>.
  @prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>.
  @prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#>.
  @prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>.
  @prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>.
  @prefix prov: <http://www.w3.org/ns/prov#>.
  @prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>.

# Beheereenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "De beheereenheid voor begrippenkader synthesizer begrippen en vindplaats van de laatste versie van beschrijvingen die onderdeel zijn van deze beheereenheid.";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/syntheziser/doc/begrippenkader/synthesizer>;
  .
# Beheereenheid versie
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van de beheereenheid voor begrippenkader synthesizer begrippen";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesize>;
  .
# Begrippenkader
  <http://nlbegrip.nl/syntheziser/id/begrippenkader/synthesizer> a skos:ConceptScheme ;
    rdfs:label "Synthesizer begrippen";
    rdfs:comment "Dit is het begrippenkader als conceptuele bundeling van begrippen.";
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begrippenkader beschrijving, provenance eenheid
<http://nlbegrip.nl/syntheziser/doc/begrippenkader/synthesizer> a prov:Entity ;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrippenkader";
    rdfs:comment "Deze beschrijving is zowel een begrippenkaderbeschrijving, vindplek van de meest actuele versie van deze begrippenkaderbeschrijving";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/syntheziser/id/begrippenkader/synthesizer>;
    dct:isPartOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer> a skos:Concept;
    rdfs:label "Synthesizer"@nl;
    skos:prefLabel "Synthesizer"@nl;
    skos:definition "Een synthesizer is een elektronisch muziekinstrument dat klanken en geluiden kunstmatig opwekt."@nl;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/syntheziser/id/begrippenkader/synthesizer>;
    dct:source <https://nl.wikipedia.org/wiki/Synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>
  .
# Begripsbeschijving, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/synthesizer> a prov:Entity;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrip «Synthesizer»";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer>;
    rdfs:comment "Deze beschrijving betreft de beschrijving van het begrip";
    dct:isPartOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:prefLabel "VCO"@nl;
    skos:altLabel "Voltage Controlled Oscillator"@en;
    skos:definition "Een VCO is een electronische geluidsbron waarbij de frequency van het geluid wordt gecontroleerd met een electrische spanning (voltage)"@nl;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijving, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco> a prov:Entity;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrip «VCO»"; 
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
    rdfs:comment "Deze beschrijving betreft de beschrijving van het begrip";
    dct:isPartOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>
  .

  @prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>.
  @prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>.
  @prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#>.
  @prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>.
  @prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>.
  @prefix prov: <http://www.w3.org/ns/prov#>.
  @prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>.


<http://nlbegrip.nl/lex/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1> {

# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:prefLabel "VCO"@nl;
    skos:altLabel "Voltage Controlled Oscillator"@en;
    skos:definition "Een VCO is een electronische geluidsbron waarbij de frequency van het geluid wordt gecontroleerd met een electrische spanning (voltage)"@nl;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijvingdeel, Beheereenheid, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Deelbeschrijving van het begrip «VCO» ";
    rdfs:comment "Deze beschrijving is zowel een begripsbeschrijving deel, een beheereenheid als de vindplek van de meest actuele versie van deze begripsbeschrijving deel";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
  .
# Begripsbeschrijvingdeel versie
  <http://nlbegrip.nl/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van de Lexicale beschrijving van het begrip «VCO»";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco>;
  .
}

<http://nlbegrip.nl/search/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1> {

# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:hiddenlabel
      "Voltage Oscillator",
      "Controlled Oscillator",
      "Electronic Signal Oscillator";
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/lex/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijvingdeel, Beheereenheid, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Deelbeschrijving van het begrip «VCO» ";
    rdfs:comment "Deze beschrijving is zowel een begripsbeschrijving deel, een beheereenheid als de vindplek van de meest actuele versie van deze begripsbeschrijving deel";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
  .
# Begripsbeschrijvingdeel versie
  <http://nlbegrip.nl/doc/begrip/vco/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van de Lexicale beschrijving van het begrip «VCO»";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco>;
  .
}

  @prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>.
  @prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>.
  @prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#>.
  @prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>.
  @prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>.
  @prefix prov: <http://www.w3.org/ns/prov#>.
  @prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>.

# Begrippenkader, Begrippenkaderbeschrijving, Beheereenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer#> a skos:ConceptScheme, dcat:Dataset;
    rdfs:label "Synthesizer begrippen";
    rdfs:comment "Dit begrippenkader is ook een beheereenheid en de vindplek van de meest actuele versie";
    owl:versionInfo "Versie 1.0.0 snapshot 1";
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer>;
  .
  
# Begrippenkaderbeschrijving versie, Beheereenheid versie
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van het begrippenkader voor synthesizers";
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer#>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer> a skos:Concept;
    rdfs:label "Synthesizer"@nl;
    skos:prefLabel "Synthesizer"@nl;
    skos:definition "Een synthesizer is een elektronisch muziekinstrument dat klanken en geluiden kunstmatig opwekt."@nl;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer#>;
    dct:source <https://nl.wikipedia.org/wiki/Synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijving, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/synthesizer> a prov:Entity;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrip «Synthesizer»";
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer>;
    rdfs:comment "Deze beschrijving betreft de beschrijving van het begrip";
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:prefLabel "VCO"@nl;
    skos:altLabel "Voltage Controlled Oscillator"@en;
    skos:definition "Een VCO is een electronische geluidsbron waarbij de frequency van het geluid wordt gecontroleerd met een electrische spanning (voltage)"@nl;
    foaf:primaryTopic <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begripsbeschrijving, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/doc/begrip/vco> a prov:Entity;
    rdfs:label "Beschrijving van het begrip «VCO»";
    rdfs:comment "Deze beschrijving betreft de beschrijving van het begrip";
  .

  @prefix skos: <http://www.w3.org/2004/02/skos/core#>.
  @prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#>.
  @prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#>.
  @prefix dct: <http://purl.org/dc/terms/>.
  @prefix dcat: <http://www.w3.org/ns/dcat#>.
  @prefix prov: <http://www.w3.org/ns/prov#>.
  @prefix foaf: <http://xmlns.com/foaf/0.1/>.

# Beheereenheid, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Synthesizer basis"@nl;
    rdfs:comment "Deze dataset bevat de beschrijvingen van de begrippen(kaders), collecties en bronnen binnen de context van Begrippenkader Synthesizer";
    owl:versionInfo "Versie 1.0.0 snapshot 1";
  .
# Beheereenheid versie, provenance eenheid versie
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van synthesizer basis"@nl;
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis>;
    foaf:topic
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer>,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese>,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
  .
# Begrippenkader
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer> a skos:ConceptScheme;
    rdfs:label "Syntesizer begrippen"@nl;
    rdfs:comment "Dit begrippenkader is een verzameling van begrippen die in de context van synthesizers relevant zijn."@nl;
    skos:hasTopConcept 
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese> ,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer> ,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthesizer> a skos:Concept;
    rdfs:label "Synthesizer"@nl;
    skos:prefLabel "Synthesizer"@nl;
    skos:definition "Een synthesizer is een elektronisch muziekinstrument dat klanken en geluiden kunstmatig opwekt."@nl;
    skos:related <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese>;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    dct:source <https://nl.wikipedia.org/wiki/Synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1>;
  .  
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese> a skos:Concept;
    rdfs:label "Synthese"@nl;
    skos:prefLabel "Synthese"@nl;
    skos:definition "Het kunstmatig opwekken van klanken en geluiden."@nl;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/vco> a skos:Concept;
    rdfs:label "VCO"@nl;
    skos:prefLabel "VCO"@nl;
    skos:altLabel "Voltage Controlled Oscillator"@en;
    skos:definition "Een VCO is een electronische geluidsbron waarbij de frequency van het geluid wordt gecontroleerd met een electrische spanning (voltage)"@nl;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Beheereenheid, provenance eenheid
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Synthese begrippen"@nl;
    rdfs:comment "Deze dataset bevat beschrijvingen van begrippen over modulatie; voortbouwend op het begrippenkader Synthesizer"@nl;
    owl:versionInfo "Versie 1.0.0 snapshot 1";
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese>;
  .
# Beheereenheid versie, provenance eenheid versie
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/1.0.0-snapshot-1> a dcat:Dataset, prov:Entity;
    rdfs:label "Versie 1.0.0 snapshot 1 van synthesizer-synthese beschrijvingen"@nl;
    dct:isVersionOf <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese>;
    owl:imports <http://nlbegrip.nl/synthesizer-basis/1.0.0-snapshot-1>;
    foaf:topic 
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/granulaire-synthese>,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/subharmonische-synthese>,
      <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/fm-synthese>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/granulaire-synthese> a skos:Concept;
    rdfs:label "Granulaire Synthese"@nl;
    skos:prefLabel "Granulaire Synthese"@nl;
    skos:definition "Een techniek waarbij een geluidsfragment, ook wel sample, wordt opgedeeld in zeer korte fragmenten, om daarna te worden herschikt voor het verkrijgen van nieuwe klanken."@nl;
    skos:broader <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese>;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/subharmonische-synthese> a skos:Concept;
    rdfs:label "Subharmonische Synthese"@nl;
    skos:prefLabel "Subharmonische Synthese"@nl;
    skos:definition "Een techniek waarbij de frequentie van een geluid wordt verdeeld in subharmonische componenten, wat resulteert in diepe, rijke klanken."@nl;
    skos:broader <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese>;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/1.0.0-snapshot-1>;
  .
# Begrip
  <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/id/begrip/fm-synthese> a skos:Concept;
    rdfs:label "M-synthese (Frequentie Modulatie)"@nl;
    skos:prefLabel "FM-synthese"@nl;
    skos:altLabel "Frequentie modulatie"@nl;
    skos:definition "Een techniek waarbij de frequentie van een draaggolfgolf wordt gemoduleerd door een modulerende golf. Dit leidt tot complexe, bell-achtige klanken."@nl;
    skos:broader <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrip/synthese>;
    skos:inScheme <http://nlbegrip.nl/synthesizer/id/begrippenkader/synthesizer>;
    rdfs:isDefinedBy <http://nlbegrip.nl/synthesizer-synthese/1.0.0-snapshot-1>;
  .

6.1 Aanvullingen

Voor specifieke domeinen kan het handig zijn om de samenhang van begrippen gedetailleerder te beschrijven dan in een standaard thesauri. Dat kan door begrippen en/of relaties nader te typeren. Op zo'n manier voldoet het betreffende domein aan de hier beschreven standaard en kan de aanvullende informatie worden meegenomen. Voor de hieronder genoemde uitbreidingen geldt dat vastgesteld is dat sprake is van een aanvulling op de voorliggende standaard. Dergelijke nieuwe aanvullingen kunnen aangemeld worden via een melding). Domeinen die gebruik maken van een dergelijke aanvulling worden geadviseerd hiervan gebruik te maken, zodat een dergelijke vaststelling als uitbreiding kan worden opgenomen. Daarmee wordt de toepassing van dergelijke uitbreidingen ook voor anderen bruikbaar.

6.2 SKOS-XL

SKOS-XL [SKOS-REFERENCE] is een uitbreiding op SKOS, gepubliceerd in de vorm van een appendix bij die standaard. SKOS-XL is ontwikkeld om informatie ook voor een term vast te kunnen leggen. Denk hierbij aan het doel van een term of aan de (beoogde) gebruikersgroep van een term, of in welke bronnen dat specifieke term voor het begrip gebruikt wordt. In gevallen waar het vastleggen van dit soort informatie als tekstuele notities op het niveau van het begrip niet toereikend is, biedt deze uitbreiding op SKOS dus soelaas. Ook maakt SKOS-XL het mogelijk om relaties te leggen tussen termen, zoals dat een gegeven term een afkorting is voor een andere term van datzelfde begrip.

• context van termen (could have). Als gebruiker van een begrip wil ik de verschillende termen ervoor beter begrijpen zodat ik inzicht heb in de context en het gebruik van specifieke termen, hoe ze zich tot elkaar verhouden, en hoe mijn gebruik zich verhoudt tot die van andere gebruikersgroepen.

6.3 Skos-lex

Skos-lex is opgezet om begrippen juridisch te kunnen typeren. Skos-lex wordt onder andere toegepast bij Notariaat en Kadaster en bij het Digitaal Stelsel Omgevingswet en het Afsprakenstelsel Zorgeloos Vastgoed. Door begrippen te typeren als act (rechtshandeling), actor (uitvoerder van die handeling), agent (formele vastlegger van die handeling) en object (van handeling) wordt de (juridische) samenhang duidelijk. Zo kan in een beschrijving van de verkoop van een huis worden aangegeven welke begrippen de rechtshandeling beschrijven (koop/verkoop), welke begrippen de actoren beschrijven (koper, verkoper), welke begrippen de agent (notaris) beschrijven en welke begrippen het object van handeling (onroerende zaak) beschrijven. Dit patroon is relevant voor vrijwel alle overheidsorganisaties die voorvallen of overeenkomsten met rechtsgevolgen vastleggen, van de politie die feiten met daders en slachtoffers vastlegt tot een ambtenaar van de burgerlijke stand die een geboorteakte opmaakt en een notaris die een stichtingsakte opstelt.

• juridische duiding (could have). Als uitvoeringsorganisatie/uitvoerder van wetgeving wil ik begrippen kunnen onderscheiden die gaan over rechtshandelingen, actoren, objecten van handeling en organisaties die dit soort rechtshandelingen ondersteunen zodat ik inzicht heb in hoe de juridische context voor mijn organisatie zoals die in wetgeving is beschreven werkt.

6.4 Ontolex

Ontolex is opgezet om volledige taalkundige beschrijvingen van termen te kunnen vastleggen en koppelen aan een begrip. Zo maakt Ontolex het mogelijk om het woordgeslacht vast te leggen (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig) en welke verbogen woordvormen bestaan voor een term, zoals meervoudsvormen en vormen voor derde persoon enkelvoud. Het vastleggen van zulke informatie faciliteert (al dan niet geautomatiseerde) vertalingen en andersoortige verwerkingen van informatiebronnen die zulke termen hanteren, o.a. binnen Natural Language Processing. Ontolex wordt veel gebruikt om kennis uit traditionele woordenboeken te delen op het Web die uitgebreid worden met koppelingen naar een begrippenkader dat in SKOS is uitgedrukt.

• taalkundige informatie (could have). Als ontwikkelaar wil ik toegang hebben tot taalkundige informatie over termen zodat ik verwerking- en vertalingsoftware beter kan voeden met relevante kennis over welke vormen termen (en woorden in het algemeen) aan kunnen nemen in geschreven teksten of andere uitingen.

6.5 Lemon-tree

Lemon-tree is opgezet om op semantisch sterkere wijze de relatie tussen begrippenkaders en taalkundige informatie over termen te kunnen duiden. Lemon-tree verrijkt daarvoor SKOS en Ontolex met twee doeleinden. Het eerste doel is om conceptuele niveaus binnen een SKOS-hiërarchie te kunnen benoemen. Conceptuele niveaus worden in Lemon-tree beschreven als semantische lagen die betekenis krijgen door redactionele keuzes; ze worden gecontrasteerd met niveaus die enkel de statistische diepte vastleggen waarop een begrip zich binnen de hiërarchie bevindt, welke op zichzelf betekenisloos zijn maar kunnen samenvallen (of juist niet) met de semantische lagen. Het tweede doel van Lemon-tree is om taalkundige informatie over woorden duidelijker te positioneren ten opzichte van begrippen. Hiervoor is een relatie beschikbaar om te duiden dat een woord binnen het woordveld van een begrip kan vallen zonder dat begrip zelf als term uit te drukken. Dit zorgt ervoor dat taalkundige kennis kan worden gerelateerd aan een begrippenkader, zonder dat dat begrippenkader zelf alle genoemde woorden ook als begrippen moet bevatten (cf. woordenboeken die bekend staan als cumulatieve thesauri).

• taalkundige informatie (could have). Als ontwikkelaar wil ik toegang hebben tot taalkundige informatie over termen en andere woorden die binnen een begrip vallen zodat ik verwerking- en vertalingsoftware beter kan voeden met relevante kennis over welke vormen termen (en woorden in het algemeen) aan kunnen nemen in geschreven teksten of andere uitingen.

6.6 XKOS

XKOS is opgezet voor het publiceren van statistische gegevens over classificaties. Hiertoe breidt XKOS de SKOS-standaard uit met twee hoofddoelen: het beschrijven van te onderscheiden niveaus in een classificatie (1e, 2e, 3e niveau, etc.) en het verder uitbreiden van semantische kenmerken. Onder dit laatste vallen bijvoorbeeld kenmerken die aangeven in hoeverre de begrippen binnen een classificatieniveau gezamenlijk een bepaald (gespreks)veld dekken, zoals economische activiteiten of levende organismen. Hiermee wordt duidelijker benoemd of de classificatie in kwestie compleet is of dat er begrippen nog ontbreken op een niveau om voor te classificeren materiaal altijd een keuze te kunnen maken die geschikt is.

• statistische duiding (could have). Als specialist op het gebied van in te zetten classificaties wil ik een overzicht uit hoeveel lagen een bestaande classificatie bestaat en in welke mate die lagen dekkend zijn zodat ik beter kan inschatten of een classificatie bruikbaar is binnen onze organisatie en collega's beter kan informeren over wat wel en niet mogelijk is met die classificatie, en alternatieven kan opzoeken voor eventuele hiaten.