Raamwerk Geostandaarden 4.0

Geonovum Handreiking
Consultatieversie

Deze versie:
https://docs.geostandaarden.nl/nen3610/cv-hr-rw-20230314/
Laatst gepubliceerde versie:
https://docs.geostandaarden.nl/rwgs/rw/
Laatste werkversie:
https://geonovum.github.io/raamwerk-geostandaarden/
Redacteur:
Michel Grothe, Geonovum
Auteurs:
Linda van den Brink , Geonovum
Jan van Gelder, Geonovum
Michel Grothe, Geonovum
Lennard Huisman, Kadaster
Paul Janssen, Geonovum
Monique van Scherpenzeel, Geonovum
Ine de Visser, Geonovum
Doe mee:
GitHub geonovum/raamwerk-geostandaarden
Dien een melding in
Revisiehistorie
Pull requests
Rechtenbeleid:

Samenvatting

Bij de opzet en ontwikkeling van een geo-informatie infrastructuur is het de uitdaging om steeds de juiste set standaarden te kiezen. Het Raamwerk van geo-standaarden helpt daarbij. Het benoemt de internationale en nationale standaarden die voor Nederland binnen het geo-domein van toepassing zijn voor aansluiting met andere domeinen. Het raamwerk houdt rekening met aansluiting op de Europese geo-informatie infrastructuur en borgt integratie van het geo-informatie domein in de Nederlandse digitale overheid.

Status van dit document

Deze paragraaf beschrijft de status van dit document ten tijde van publicatie. Het is mogelijk dat er actuelere versies van dit document bestaan. Een lijst van Geonovum publicaties en de laatste gepubliceerde versie van dit document zijn te vinden op https://www.geonovum.nl/geo-standaarden/alle-standaarden.

Dit is een door de werkgroep goedgekeurde consultatieversie. Commentaar over dit document kan gestuurd worden naar geo-standaarden@geonovum.nl.

Versiebeheer

Versie Datum Status Toelichting
4.0 Februari 2023 Actueel Actuele versie met diverse updates bijgewerkt op basis met verwijzingen naar normatieve en informatieve referenties, handreikingen en verkenningen en geo-standaarden in samenhang beschreven
3.0 Maart 2015 Vervallen Versie met verwijzing van standaarden geplaatst op www.geonovum.nl
2.3 Januari 2014 Vervallen Actualisering, en kleine uitbreidingen voor aan te bevelen standaarden zoals GeoJSON, ATOM feeds en linked data.
2.2 Maart 2012 Vervallen Een actualiseringslag en kleine updates zoals implementatie instrumenten, 3D, StUF, e.d.
2.1 Maart 2010 Vervallen Versie 2.1 is aangepast aan de actuele ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld tiling, INSPIRE, ISO/TC 211 en OGC aanpassingen en bijgewerkt naar de Nederlandse situatie. Deze versie is tevens een verdiepingsdocument waarnaar vanuit NORA 3.0 wordt verwezen.
2.0 Oktober 2007 Vervallen Versie 2.0 is een directe uitwerking geworden op NORA 2.0 voor de Geo-standaarden en zijn updates en wijzigingen uitgevoerd op basis van gebruikersbehoeften en laatste informatie INSPIRE.
1.1 Juni 2006 Vervallen Deze versie is toegeschreven naar de Nederlandse GII door een bredere groep van auteurs en reviewers.
1.0 Februari 2006 Vervallen Eerste versie gebaseerd op de Nederlandse standaarden en het WD CEN/TC 287 Geographic information – Standards, specifications, technical reports and guidelines,required to implement Spatial Data Infrastructures.

1. Inleiding

Bij de opzet en ontwikkeling van een geo-informatie infrastructuur is het de uitdaging om steeds de juiste set standaarden te kiezen. Het Raamwerk van Geo-Standaarden helpt daarbij. Het benoemt de internationale en nationale standaarden die voor Nederland binnen het geo-domein van toepassing zijn voor aansluiting met andere domeinen. Het raamwerk houdt rekening met aansluiting op de Europese geo-informatie infrastructuur en borgt integratie van het geo-informatie domein in de Nederlandse digitale overheid.

1.1 Doel en doelgroep van het raamwerk

Het Raamwerk van geo-standaarden is geschreven voor iedereen die geodatasets vastlegt, uitwisselt en beheert en voor iedereen die informatiebeleid maakt. Het doel van het Raamwerk van geo-standaarden is om uit de grote verscheidenheid aan standaarden de juiste set te kiezen: die standaarden die nodig zijn om geodata vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar te maken. Wij baseren de keuzes voor standaarden in het Raamwerk op de volgende uitgangspunten: internationale aansluiting, volwassenheid en openheid van deze geo-standaarden en brede adoptie en gebruik. Met het toepassen van de in dit raamwerk opgenomen geo-standaarden, draag je bij aan een solide infrastructuur, in lijn met internationale ontwikkelingen en aansluitend op de nationale digitale overheid.

1.2 Status van het raamwerk

Het Raamwerk voor Geo-Standaarden is richtinggevend voor het gebruik van standaarden binnen de Nederlandse geo-informatie infrastructuur. Voor Nederlandse overheidsorganisaties is het daarmee de leidraad voor toe te passen geo-standaarden. Het Raamwerk is binnen de overheid verankerd via het Geo-Informatie Beraad. Het Raamwerk is afgestemd met de basislijst open standaarden van het Forum Standaardisatie en vormt het verdiepende hoofdstuk over geo binnen de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA). Met betrekking tot coördinaatreferentiesystemen volgt het Raamwerk de aanbevelingen van de Nederlandse Samenwerking Geodetische Infrastructuur (NSGI). Via de NEN normcommissie Geo-informatie worden relaties met de NEN, CEN en ISO standaardisatie organisaties onderhouden. Daarnaast zijn de in het Raamwerk genoemde geo-standaarden in lijn met de Europese geo-informatie infrastructuur volgens de INSPIRE Richtlijn. In de volgende alinea’s lees je meer over deze verschillende organisaties en programma’s en hun relatie tot het Raamwerk.

Geo-Informatie Beraad

Gelet op het belang van geo-informatie voor publieke taken heeft de Nederlandse overheid een Beraad voor de Geo-informatie - kortweg het GI-beraad- ingesteld om de regierol voor de nationale geo-informatie infrastructuur waar te kunnen maken.

Het GI-beraad is een ambtelijk adviescollege voor de Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (gezeteld in het Ministerie van Binnenlandse Zaken), die in Nederland verantwoordelijk is voor het geo-informatie beleid. Het GI-beraad is ingesteld op 2 juni 2006 en het instellingsbesluit is in de Staatscourant gepubliceerd. In het GI-beraad zitten vertegenwoordigers van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, het Ministerie van Economische Zaken, het Ministerie van Binnenlandse Zaken, het Ministerie van Defensie, het InterProvinciaal Overleg (IPO), de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Unie van Waterschappen (UvW), het Kadaster en Rijksgeologische Dienst (TNO), Rijkswaterstaat, Netherlands Space Office (NSO), het Centraal bureau voor de Statistiek (CBS), het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) en Geonovum.

De taken van het GI-beraad zijn strategisch van aard, waarbij het GI-beraad de Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening adviseert in de vorm van een strategische agenda over de onderwerpen die de komende jaren aan de orde zullen komen op het gebied van de nationale en Europese geo-informatie infrastructuur. Het GI-beraad heeft het Raamwerk van geo-standaarden vastgesteld als verplicht Raamwerk voor de organisaties die de deelnemers van het GI-beraad vertegenwoordigen.

Forum Standaardisatie

Het Forum Standaardisatie adviseert de Nederlandse overheid adviseren over het gebruik van open standaarden. Het Forum Standaardisatie voert het beheer over twee lijsten, namelijk de lijst met verplichte open standaarden voor ‘pas toe of leg uit’ en een lijst met aanbevolen open standaarden.

Voor de standaarden op de ‘pas toe of leg uit’ lijst met open standaarden geldt dat (semi-) publieke organisaties het 'pas toe of leg uit'-principe moeten volgen. Een aantal geo-standaarden uit het Raamwerk staat op de ‘pas toe of leg uit’ lijst van het Forum Standaardisatie.

NEN normcommissie Geo-informatie

Bij NEN, Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut, worden afspraken vastgelegd in normen en richtlijnen. Dit doen de NEN in nationale en/of internationale normcommissies. De normcommissie Geo-informatie valt binnen de normalisatiestructuur van NEN onder de Beleidscommissie Bouw. Het werk in deze normsubcommissie is gerelateerd aan nationale-, Europese- en mondiale wet- en regelgeving. Op Europees- en mondiaal niveau volgt de normcommissie de normontwikkelingen vanuit de CEN- en de ISO-commissies. Hieronder vindt u de nationale- (NEN), Europese- (CEN) en mondiale (ISO) normen, die in relatie staan tot de normsubcommissie:

Nederlandse Samenwerking Geodetische Infrastructuur (NSGI)

Het Kadaster, Rijkswaterstaat en de Dienst der Hydrografie van de Koninklijke Marine werken samen in de Nederlandse Samenwerking Geodetische Infrastructuur (NSGI). Zij zorgen voor het tot stand komen, onderhouden en publiceren van elementen van de geodetische infrastructuur waarin de afspraken en standaarden voor de coördinaatreferentiesystemen worden gemaakt en beheerd.

Het Raamwerk volgt de aanbevelingen van de Nederlandse Samenwerking Geodetische Infrastructuur (NSGI) ten aanzien van coördinaatreferentiesystemen.

Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA)

De Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) is het interoperabiliteitsraamwerk voor de Nederlandse overheid en vertaalt daartoe wetgeving, beleid en standaarden naar architectuurprincipes, beschrijvingen en modellen. Het is een beschrijving van uitgangspunten voor het inrichten van de informatiehuishouding van de Nederlandse overheid. NORA is relevant voor de uitvoering van alle publieke taken door publieke en private organisaties.

Het Raamwerk van geo-standaarden is het verdiepingsdocument voor het NORA thema GEO.

INSPIRE Richtlijn

Sinds 15 mei 2007 is de Europese kaderrichtlijn INSPIRE van kracht. Deze richtlijn leidt tot een Europese geo-informatie infrastructuur. De invoering van INSPIRE is met een implementatiewet sinds 2009 in de Nederlandse INSPIRE wet verankerd. In een notendop verplicht de wet Europese lidstaten om geo-informatie (datasets) over 34 thema's te voorzien van metadata en de datasets ‘as is’ en Europees geharmoniseerd beschikbaar te stellen via netwerkdiensten (zoek-, view- en downloaddiensten). Dit alles volgens leveringsvoorwaarden die het gebruik niet onnodig belemmeren. De Europese kaderrichtlijn INSPIRE is in detail uitgewerkt in invoeringsregels, en voorzien van technische richtlijnen. Deze invoeringsregels en technische richtlijnen hebben geleid tot Europese profielen voor geo-standaarden. Deze profielen zijn waar mogelijk ook verwerkt in Nederlandse profielen voor metadata, diverse data specificaties (informatiemodellen) en bijbehorende netwerkdiensten (API’s). De in het Raamwerk genoemde geo-standaarden volgen de lijn van de Europese geo-informatie infrastructuur volgens INSPIRE.

1.3 Standaarden documentatie

De kern van de werkzaamheden van Geonovum is het beste te omschrijven als het realiseren van samenhangende afsprakenstelsels: over geo-standaarden en het verbinden van vraag en aanbod. Een samenspel van afspraken is nodig om een systeem of federatief stelsel als een nationale geo-informatie infrastructuur werkend te krijgen en te houden. Het goed beheren en bijhouden hiervan is essentieel en een continu, cyclisch proces.

Meer concreet heeft Geonovum in deze cyclus de volgende taken:

In dit Raamwerk gebruiken we verschillende termen om documentatie mee aan te duiden. Wij sommen deze hieronder op, voorzien van hun betekenis.

Norm Een norm is bij een officieel standaardisatie instituut ondergebracht en bevat bindende afspraken. Naast het gebruik van normen is NEN 3610 de enige norm waar Geonovum een inhoudelijke verantwoordelijkheid heeft. Het formele beheer en beslissingen worden genomen in de NEN normcommissie 351 240 waar Geonovum de voorzitter van is.

Standaard Een document met (bindende) afspraken.

Informatiemodel Een standaard waarbij door de term informatiemodel te hanteren wordt aangegeven dat het een abstractie (het model) vormt van de werkelijkheid zoals beschreven binnen een bepaalde sector/domein. Informatiemodellen zijn een semantische invulling van normen voor sectoren zoals ruimtelijke ordening, kabels en leidingen, water, etc..

Praktijkrichtlijn Praktijkrichtlijnen zijn producten die informatie geven, vaak met een technisch karakter, die nodig is voor het toepassen van standaarden. Een praktijkrichtlijn hoort altijd bij een standaard/norm.

Handreiking Op zichzelf staande documentatie dat als doel heeft een hulpmiddel te zijn, niet verplichtend maar ondersteunend.

Werkafspraak Legt uit hoe wetgeving moet worden toegepast bij onduidelijkheden, discrepanties of fouten in de standaarden.

Beheerdocumentatie Documentatie met betrekking tot het beheerproces van de standaard. Deze documentatie betreft niet een standaard of onderdeel daarvan, zoals een handreiking of werkafspraak. Dit kan interne gerichte documentatie zijn voor vastleggen van stappen in het dagelijkse werkproces, planning of hoe de helpdesk werkt. Ook kan dit een beheerplan of handboek zijn. Als dit soort documentatie publiekelijk beschikbaar wordt gesteld, dan gebeurd dit door middel van ReSpec.

1.4 Leeswijzer

Het Raamwerk van geo-standaarden is vergeleken met de vorige versie teruggebracht naar uitgebreidere vorm, waarin de samenhang van de geo-standaarden centraal staat.

Dit eerste hoofdstuk biedt achtergrondinformatie over het document. Hoofdstuk 2 beschrijft enige context en de geo-standaarden in samenhang.

Voor alle verdieping en actuele zaken zijn de geo-standaarden net als in de vorige versies van dit raamwerk verdeeld over zes categorieën:

In de hoofdstukken 3 tot en met 8 zijn voor deze zes categorieën geo-standaarden lijsten van geldende geo-standaarden opgenomen (naar een hiërarchie van internationale, Europese en nationale geo-standaarden) en komen aspecten van kwaliteit van de geo-standaarden en eventueel uitgevoerde verkenningen aan de orde.

Tot slot, zijn alle normatieve referenties – de verwijzingen naar de officiële standaarden documentatie – opgenomen.

2. Geo-standaarden in samenhang

Het doel van het Raamwerk van geo-standaarden is om uit de grote verscheidenheid aan standaarden die er zijn voor geo-informatie, die set te kiezen die past bij de doelen die je voor ogen staan. Er zijn verschillende standaarden voor het vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar maken van geodata. Elke standaard speelt een eigen rol. In samenhang toegepast, ontstaat een geo-informatie infrastructuur.

In dit hoofdstuk wordt belangrijke context voor het gebruik van geo-standaarden beschreven, evenals de samenhang tussen de geo-standaarden. Vanuit de nationale geo-informatie infrastructuur wordt inzicht gegeven in de wereld van de internationale standaarden, die richtinggevend zijn voor de Nederlandese geo-standaarden. De nationale geo-informatie infrastructuur voldoet tevens aan de FAIR principes, hetgeen hier niet onvermeld mag blijven. De Nederlandse geo-standaarden maken deel uit van de Nederlandse architectuur (NORA) en de Nederlandse (BOMOS). De samenhang

2.1 Nationale geo-informatie infrastructuur

Om geo-informatie zo laagdrempelig mogelijk te ontsluiten is in Nederland de afgelopen jaren gewerkt aan een Nationale Geo-Informatie Infrastructuur (NGII). De NGII als concept is het geheel van geo-informatie(bronnen), metadata, standaarden, voorzieningen, netwerkdiensten, organisatie en afspraken voor de efficiënte uitwisseling van en toegang tot geo-informatie.

De NGII ontwikkelt zich van een infrastructuur die laagdrempelig toegang biedt tot individuele databronnen, tot een infrastructuur van data die je in samenhang kunt bevragen. Het belang van zowel semantische als technische interoperabiliteit neemt om deze reden steeds verder toe. In de Whitepaper Visie op upgrade Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur(NGII) is de ontwikkeling van de NGII richting een vraaggedreven infrastructuur beschreven. Data zijn een essentiële grondstof voor het maken van keuzes. In Europa vinden we het daarbij belangrijk dat keuzeprocessen transparant zijn. Burgers moeten overheidsbeleid kunnen controleren en er zelf actief aan kunnen bijdragen met nieuwe initiatieven of alternatieven. Openheid, authenticiteit, herleidbaarheid zijn daarom belangrijke aandachtspunten bij het door ontwikkelen van de infrastructuur.

"De Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur is toe aan een upgrade” schreven we in de Geonovum meerjarenvisie 2021-2023. Hoe kan de NGII een upgrade krijgen richting een vraaggedreven infrastructuur, die de kracht van locatiedata laagdrempelig inzetbaar maakt voor de grote maatschappelijke opgaven? Welke (nieuwe) standaarden spelen daarbij een rol? Hoe hangen allerlei afzonderlijke ontwikkelingen eigenlijk met elkaar samen? En hoe verhoudt de NGII 2.0 zich bijvoorbeeld tot een Nationale Digital Twin Infrastructuur? En hoe verhouden die ontwikkelingen zich toch Europese ontwikkelingen rond data en digitalisering? In een Whitepaper Visie op upgrade Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur(NGII) zijn de antwoorden gezocht op die vragen. En omdat die antwoorden meer waarde hebben, wanneer ze breed gedragen worden in het werkveld, is dit white paper ook in publieke consulatie gebracht en vervolgens aangescherpt.

2.2 FAIR principes

Op eenduidige wijze samenwerken om informatie zo beter te kunnen beveiligen, makkelijker uit te wisselen en toegankelijker te maken voor iedereen. Dat is hoe open standaarden de samenwerking bevorderen tussen de overheid, burger en het bedrijfsleven. De FAIR Principes zijn een hulpmiddel daarin: het doel van de principes is het hergebruik van waardevolle data mogelijk maken. De FAIR Principes dwingen geen standaarden af, maar moedigen communities aan om data en diensten vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar te maken.

De geo-standaarden maken geo-informatie FAIR: De verbindende kracht van standaardisatie in vindbare, toegankelijke, uitwisselbare en herbruikbare geo-informatie:

2.3 Internationale standaarden

Voor onze nationale geo-standaarden geldt dat deze ontwikkeld zijn op basis van Europese en internationale standaarden, aangevuld met de voor Nederland geldende specifieke eisen. Op het moment dat een nationale standaard is ontwikkeld, geldt dat een nationale standaard leidend is. Is er geen nationale standaard, dan geldt de Europese standaard en als er geen Europese standaard is, geldt een internationale, wereldwijde standaard. Internationaal zijn voor Nederland de standaarden afkomstig van standaardisatie organisaties ISO/TC 211 Geographic information/Geomatics, het Open Geospatial Consortium (OGC) en het World Wide Web Consortium (W3C) van groot belang. ISO/TC211 en het OGC maken technische geo-standaarden, die Nederland semantisch en technisch invult. Deze geo-standaarden organisaties hebben liaisons met de algemene ICT en Internet standaardisatie organisaties zoals het W3C. Geonovum participeert namens Nederland actief in deze drie internationale standaardisatie organisaties.

Ook internationale en nationale regelgeving heeft impact op de keuze voor standaarden. Vanuit Europa zijn onder meer de standaarden relevant die vallen onder de Europese INSPIRE kaderrichtlijn. Deze richtlijn beschrijft technische afspraken die uitwisseling van geodata mogelijk maakt over 34 thema’s met betrekking tot de leefomgeving. De INSPIRE richtlijn geldt voor data van overheidsdiensten van Europese lidstaten. De INSPIRE standaarden zijn gebaseerd op internationale geo-standaarden voor het vinden, bekijken en downloaden van geodata. De INSPIRE data specificaties voor de thema’s hebben een duidelijke relatie met de informatiemodellen voor verschillende domeinen en sectoren in Nederland.

In de afgelopen paar jaren heeft de Europese Commissie (EC) tevens meerdere wetsvoorstellen m.b.t. digitalisering en data gedaan die de komende jaren vorm krijgen. Gezamenlijk vormen ze de geopolitieke positionering t.a.v. digitalisering en data van de Europese Unie (EU). Centraal in die propositie is het benutten van de maatschappelijke waarde van digitalisering en data, en gelijktijdig het versterken en beschermen van de individuele rechten van burgers. De voorstellen zijn in 2020 en 2021 gedaan, en zijn vastgesteld danwel momenteel in onderhandeling. De bekend gemaakte feitelijke informatie over de inhoud van de voorstellen, de activiteiten van de EC, en de bekende tijdslijnen t.a.v. implementatie worden gedeeld in de Handreiking EU Informatie m.b.t. digitale en data-strategie.

Tot slot is ook nationaal regelgeving van invloed op het toepassen standaarden, zoals de basisregistraties, wetten als de omgevingswet en het beleid als ‘pas toe-leg uit.‘ Deze Nederlandse profielen van standaarden zijn gebaseerd op of opgelijnd met de internationale en Europese profielen. Het deel van de Nederlandse geo-standaarden profielen dat zorgt voor het functioneren van de nationale geo-informatie infrastructuur heeft een aparte positie op de 'pas toe of leg uit' lijst van verplichte open standaarden van het Forum Standaardisatie van de Nederlandse digitale overheid. Deze geo-standaarden zijn van primair belang in het aansluiten van geo-informatie op de digitale overheid (voorheen e-overheid).

2.4 NORA - Nederlandse Overheids Referentie Architectuur

De geo-standaarden moeten passen binnen de architectuur van organisaties. Aangezien dat meestal overheden zijn, gaan we wat dieper in op de Nederlandse Overheids Referentie Architectuur (NORA).

De Basisprincipes van NORA bestaan uit Kwaliteitsdoelen en de Afgeleide Principes zijn omgezet naar Architectuurprincipes. Een overzicht van de Kernwaarden, Kwaliteitsdoelen en Beleidskaders vind je op NORAonline. Principes als Vindbaarheid, Toegankelijkheid en Transparantie zijn belangrijk in NORA.

NORA stelt ook de “pas-toe-of-leg-uit” lijst van het Forum Standaardisatie verplicht. Dit is de lijst met open standaarden waar Nederlandse overheden en organisaties uit de publieke sector alleen beredeneerd van af kunnen wijken als zij IT systemen aanschaffen. De basisset met generieke geo-standaarden staat ook op de pas-toe-of-leg-uit lijst. De vermelding op deze lijst draagt bij aan de 'verankering' van de geo-standaarden en geo-informatie infrastructuur in de nationale digitale overheid.

2.5 BOMOS

Geonovum heeft het beheer van alle geo-standaarden ingericht langs de lijnen van het Beheer- en Ontwikkelmodel voor Open Standaarden (BOMOS). BOMOS is in beheer bij het Centrum voor Standaarden bij Logius. Geonovum gebruikt BOMOS voor alle standaarden die het in beheer heeft, om te garanderen dat deze open zijn volgens de definitie die BOMOS hieraan geeft. De toepassing van BOMOS zorgt er bovendien voor dat standaarden die Geonovum beheert en ontwikkelt in aanmerking komen voor plaatsing op de lijst verplichte standaarden en op de lijst met aanbevolen standaarden van het Forum Standaardisatie. Het gebruik van BOMOS voor het beheeer van geo-standaarden staat beschreven in beheerdocumentatie voor de geo-standaarden.

3. Informatiemodellen

Een informatiemodel zet afspraken over begrippen en definities van gegevens binnen een bepaald domein op een rij. Dit vereenvoudigt de uitwisseling en hergebruik van informatie. In dit hoofdstuk beschrijven we de geo-standaarden die de basis vormen van de informatiemodellen en beschrijvingen van geo-informatie.

3.1 NEN 3610 - Basismodel voor informatiemodellen

NEN 3610 is het basismodel voor geo-informatiemodellen. Informatiemodellen, ook wel dataspecificaties genoemd, specificeren de inhoud van datasets of dataservices. NEN 3610 geeft regels voor het eenduidig beschrijven, uitwisselen en op het web publiceren van geo-datasets en -services binnen de Nationale Geo-informatie Infrastructuur (NGII).

De focus van de NEN 3610 ligt op semantische interoperabiliteit. Semantische interoperabiliteit wordt gerealiseerd door het harmoniseren van termen en definities die verschillende sectoren hanteren. Dit draagt bij aan de interoperabiliteit van gegevens over de grenzen van verschillende sectoren heen. Aanvullend op de semantiek biedt NEN 3610 een gemeenschappelijke reeks van regels, concepten en modelleerpatronen waarlangs je de geografische werkelijkheid modelleert. NEN 3610 positioneert informatiemodellen in het bredere kader van een open en toegankelijke semantische architectuur bestaande uit begrippenkaders, informatiemodellen, ontologieën en daarvoor ontworpen registers. De gebruiker van NEN 3610 is de informatiearchitect en informatiemodelleur, die georegistraties en bijbehorende informatiemodellen ontwerpen.

3.2 Samenhang internationale en nationale standaarden

NEN 3610 is afgestemd op en gerelateerd aan internationale standaarden. Belangrijk om te vermelden, is dat de structuur en opbouw van NEN 3610 conformeert aan de ISO 19100 serie. Aan deze ISO standaard moeten veel geodatasets voldoen in het kader van Europese regels (INSPIRE-richtlijn). Door de internationale afstemming is de structuur en opbouw van de Nederlandse informatiemodellen conform NEN 3610, vergelijkbaar met die van Europese informatiestandaarden. De Europese INSPIRE standaarden zijn geïmplementeerd aan de aan hand 34 inhoudelijke thema’s, waarvoor nadere 'dataspecificaties' zijn opgesteld. Nederlandse datasets die onder INSPIRE vallen, worden conform deze Europese dataspecificaties via de Europese geo-informatie infrastructuur beschikbaar gesteld.

NEN 3610 heeft ook een relatie met de NEN 2660:2022 die regels geeft voor informatiemodellering van de gebouwde omgeving. Beide zijn op elkaar afgestemd. Onderstaande figuren 3.1 en 3.2 geven schematisch de relaties tussen overkoepelende standaarden, NEN 3610 en sectorale informatiemodellen weer.

Figuur 1 UML Packagediagram van relatie tussen nationale -, internationale standaarden – NEN 3610 – sectorale modellen
Figuur 2 Vorige figuur 1 weergegeven in de 'NEN 3610 - piramide'

3.3 MIM Metamodel voor Informatiemodellering

Het Metamodel voor informatiemodellering [MIM] is een standaard die het metamodel beschrijft waarmee informatiemodellen – ook voor andere dan geo-informatie - worden gemaakt. Het beschrijft de metaklassen, metastructuur en metagegevens die de grondslag vormen voor een informatiemodel. Doel van MIM is het standaardiseren van de methode van informatiemodelleren. Hierdoor wordt afstemming tussen informatiemodellen, vergelijkbaarheid in publicatie en gebruik van gemeenschappelijke tooling mogelijk. Conformiteit aan MIM faciliteert het ontstaan van een overheidsbreed stelsel van vergelijkbare en samenhangende informatiemodellen. Het MIM metamodel is conceptueel beschreven en uitgewerkt voor toepassing in UML en in Linked Data. NEN 3610:2022 conformeert aan MIM.

Om NEN 3610 informatiemodellen interoperabel te maken in de context van de digitale overheid, gebruikt NEN 3610 als metamodel de Nederlandse standaard voor meta-informatiemodellering: het Metamodel Informatiemodellering MIM.

3.4 Overzicht standaarden informatiemodellen voor Nederland

NEN 3610 is de basis van waaruit verschillende sectorale geo-informatiemodellen nader zijn uitgewerkt. Zo zijn er modellen voor de toepassingsdomeinen water (IMWA), openbare ruimte (IMBOR, IMSW), milieu (IMGeluid, IMAER), natuurbeheer (IMNA), verkeer en vervoer (IMWV,) kabels en leidingen (IMKL) en openbare orde en veiligheid (IMOOV, IMDBK, IMEV). Ook enkele nationale basisregistraties maken deel uit van de NEN 3610 familie, zoals de basisregistraties adressen en gebouwen (BAG/IMBAG), grootschalige topografie (BGT/IMGEO), topografie (BRT/IMTOP), kadastrale percelen, (BRK/IMKAD) en ondergrond (BRO/IMBRO). Elk van deze informatiemodellen fungeert als een standaard voor het uitwisselen van geo-informatie binnen die sector of domein (de toepassingsprofielen). De documentatie over de sectormodellen gebaseerd op NEN 3610 is te vinden in het Overzicht geo-standaarden.

Tabel 3.1 - Standaarden en specificaties met betrekking tot informatiemodellen

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
ISO 19101 Geographic Information – Reference model [iso19101] INSPIRE: Generic Conceptual Model [inspire-gcm] MIM - Metamodel Informatie Modellering [MIM]
ISO/TS 19103 Geographic Information - Conceptual schema language [iso19103] INSPIRE: Methodology for the development of data specifications [inspire-mds] NEN 3610:2022 Basismodel Geo-informatie. [NEN3610]
ISO 19107 Geographic information - Spatial Schema [iso19107]
ISO 19108 Geographic information - Temporal Schema [iso19108]
ISO 19109 Geographic information - Rules for application schema [iso19109]
ISO 19110 Geographic information - Methodology for feature cataloguing [iso19110]
ISO 19118 Geographic Information – Encoding [iso19118]
ISO 19131 Geographic Information - Data product specification [iso19131]
ISO 19136 Geographic Information - Geography Markup Language (GML) [iso19136]
Observations and Measurements - XML Implementation 3.0[OMS3]
Observations and Measurements - XML Implementation 2.0[OaMx2]
Timeseries Profile of Observations and Measurements 1.0[OaMt1]
OGC City Geography Markup Language (CityGML) Part 1: Conceptual Model Standard v3.0. [CityGML3]
INSPIRE Data specifications Nederlandse toepassingsprofielen

3.5 Afstemming begrippenkaders

Afstemming tussen begrippenkaders verhoogt de effectiviteit van informatievoorziening. Er zijn een aantal mechanismen om die afstemming te sturen:

3.6 Kwaliteit van informatiemodellen

Informatiemodellen zijn nog geen data en kunnen daarom alleen op conceptueel niveau op kwaliteit beoordeeld worden. Er zijn een aantal mechanismen om de kwaliteit te borgen:

4. Visualisatie

Om geo-informatie te presenteren op een kaart worden er visualisatieregels opgesteld. Denk bijvoorbeeld aan vlakvullingen, lijnstijlen, symbologie, etc.. Diverse domeinen hebben een standaard voor visualisatie gedefinieerd voor een informatiemodel. Door die regels te volgen, ziet een bepaald type gegevens er altijd hetzelfde uit in een visualisatie.

4.1 Overzicht geostandaarden visualisatie

Het standaardiseren van visualisatie (vlakvullingen, lijnstijlen, symbologie, etc.) wordt steeds belangrijker. Veel inhoudelijke domeinen overwegen het formeel vastleggen van een standaard visualisatie voor hun informatiemodel en zoeken een geschikte standaard om dit vast te leggen. OGC biedt hiervoor diverse specificaties:

Noot

Europese profielen voor visualisatie zijn beschikbaar in de vorm van visualisatieregels voor dataproducten en informatiemodellen. Deze zijn beschreven in SLD en SE voor de Europese INSPIRE profielen; in de hoofdstukken 11 van de INSPIRE data specificaties is portrayal gedefinieerd volgens Styled Layer Descriptor en Symbology Encoding.

Ook in Nederlandse profielen worden visualisatieregels toegepast zoals in de Visualisatieregels van de BGT.

In tabel 4.1 zijn de geo-standaarden voor visualisatie opgenomen.

Tabel 4.1 - Standaarden en specificaties voor visualisatie

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
ISO 19117 Geographic Information – Portrayal [iso19117] Visualisatieregels voor INSPIRE data specificaties Visualisatieregels voor informatiemodellen
OGC Styled Layer Descriptor Implementation Specification, version 1.1.0 [SLD11]
OGC Symbology Encoding Implementation Specification, version 1.1.0 [SE11]
OGC Web Map Context Documents Implementation Specification, version 1.1 [WMC11]
Corrigendum for Implementation Standard Web Map Context Documents – Corrigendum 1, version 1.1.0 [WMCC11]
Mapbox Styles [MBS]
OGC API Styles 1.0.0 Draft [OGCAPISTYLES]
3D Tiles 1.0 [3DTILES] chapter 11, Declarative styling specification
OGC Indexed 3D Scene Layers v1.2 [I3S]

4.2 Kwaliteit en visualisatie

4.2.1 Visualisatieregels data producten en informatiemodellen

Een visualisatie is geen onderdeel van een informatiemodel of dataproduct, maar is een apart aspect. Alleen over de visualisatie van teksten wordt indien nodig iets gezegd in de informatiemodellen. De visualisatie van objecten en dataproducten wordt beschreven in visualisatieregels. Deze worden vastgelegd in een bijlage of in een handreiking. In elke visualisatieregel is vastgelegd van welke selectie van objecten dit de visualisatie is.

4.2.2 Kaartvisualisatie voor webapplicaties

Voor ontwikkelaars van geografische webapplicaties, is in 2010 de handreiking webcartografie ontwikkeld. In de handreiking webcartografie [HRWC] vind je praktische tips over hoe je geo-informatie - waar mogelijk - binnen de bedoelingen van de toegankelijkheidseisen kunt aanbieden.

4.2.3 Toegankelijkheid & geo-informatie

Sinds 1 juli 2018 geldt het Tijdelijk besluit ‘Digitale toegankelijkheid overheid’. Websites van de overheid moeten vanaf die datum verplicht voldoen aan de toegankelijkheidseisen voor mensen met een beperking. Dit besluit stelt echter in artikel 2 lid 2d expliciet dat het besluit niet van toepassing is op onlinekaarten. Het besluit volgt daarmee de Europese richtlijn inzake de toegankelijkheid van de websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties. Enige uitzondering is dat in het geval van kaarten voor navigatietoepassingen de essentiële informatie ook op een andere manier (lees: routebeschrijving in tekst) toegankelijk gemaakt moet worden. In de handreikingen digitaal toegankelijke locatiedata [HRTOEG] en de handreiking webcartografie vind je praktische tips over hoe je geo-informatie - waar mogelijk - wel binnen de bedoelingen van de toegankelijkheidseisen kunt aanbieden.

Noot

5. Application Programming Interfaces

Voor het kunnen vinden, raadplegen, en downloaden van geo-informatie op het Internet zijn Application Programming Interfaces (API’s) in gebruik. API’s spelen een belangrijke rol op het Internet. Een API dient als interface tussen verschillende softwareprogramma's. Het zorgt ervoor dat een applicatie automatisch toegang krijgt tot bepaalde data en/of functionaliteiten.

5.1 Transitie naar nieuwe generatie API's

De internationale geo-standaarden voor API's komen veelal bij het Open Geospatial Consortium (OGC) vandaan. De eerste generatie API standaarden, toen nog 'services' genaamd, zijn gebaseerd op XML en SOAP. Deze standaarden zijn nog steeds geldig en in gebruik, maar worden gaandeweg vervangen door de nieuwe generatie, die is gebaseerd op algemene Web architectuur, zoals REST. Het voordeel van deze nieuwe API's is dat ze geo-informatie onderdeel maken van het ecosysteem van het Web en zo voor een veel breder publiek toegankelijk.

Het OGC is voornemens de oude generatie 'services' standaarden langzaam uit te faseren. De nieuwe OGC API standaarden zijn deels in ontwikkeling, deels al goedgekeurd. Het is aan te raden om in nieuwe voorzieningen zoveel mogelijk de nieuwe OGC API standaarden toe te passen. Bestaande voorzieningen die op de oude standaarden zijn gebaseerd kunnen nog langere tijd in de lucht gehouden worden. Nieuwe OGC API's kunnen daarnaast gezet worden. Het is ook mogelijk om OGC API's beschikbaar te stellen als laag bovenop oude generatie 'services'. Hiervoor is software beschikbaar.

In onderstaand overzicht zijn de nieuwe generatie OGC API standaarden opgenomen die zijn goedgekeurd, maar ook diegenen die nog in ontwikkeling of draft zijn. Dit is bij elke standaard aangegeven.

5.2 Overzicht geo-standaarden API’s

In het overzicht van geo-standaarden voor API’s zijn de standaarden per thema in tabellen opgenomen:

5.3 Web mapping API's

Tabel 5.1 - API standaarden en specificaties voor web mapping: OGC WMS en OGC API Maps

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
Web Map Server (WMS) Implementation Specification, version 1.3.0 [WMS] Technical Guidance for the implementation of Inspire View Service. [INSTGVS] Nederlands profiel op ISO 19128 Geographic information — Web Map Server Interface versie 1.0 [NLWMS]
ISO 19128 Geographic Information – Web Map Service (WMS) [iso-19128-2005]
OGC API Maps Draft [OGCAPIMAPS]

5.4 Vectordata API's

Tabel 5.2 – API standaarden en specificaties voor vectordata: OGC WFS, OGC API – Features en ATOM

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
Web Feature Service (WFS) Implementation Specification, version 1.1.3 [WFS11] Technical Guidance for the implementation of Inspire Download Services. [INSTGDS] Nederlands WFS Profiel 1.0 op OGC WFS 1.1.0 [NLWFS]
ISO 19142, Geographic information - Web Feature Service (= WFS version 2.0) [iso-19142-2010], [WFS]
OGC Filter Encoding 2.0 Encoding Standard - With Corrigendum [FE20]
ISO 19143, Geographic information – Filter encoding [iso-19143-2010]
OGC API – Features Part 1 Core [OAPIF1] OGC API – Features as an INSPIRE download service [INSGPOAPIF] API Design Rules Geomodule Draft [adr-mod-geo]
OGC API – Features Part 2 CRS by reference [OAPIF2] API Design Rules Geomodule Draft [adr-mod-geo]
OGC API – Features Part 3 Filtering Draft [OAPIF3]
OGC API – Features Part 4 Create Replace Update and Delete Draft [OAPIF4]
ATOM [rfc4287]

5.5 Rasterdata API's

Tabel 5.3 – API standaarden en specificaties voor rasterdata: OGC WCS en OGC API - Coverages

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC Web Coverage Service (WCS), version 2.1 [WCS21] Technical Guidance for the implementation of Inspire Download Services using Web Coverage Services (WCS). [INSTGDSWCS] Hetzelfde als het Europese profiel
OGC API - Coverages - Part 1: Core, version 0.0.6 Draft [OAPIC]

5.6 Sensordata API's

Tabel 5.4 – API Standaarden en specificaties voor sensordata: OGC SOS, EDR API en SensorThings API

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC Sensor Observation Service Interface Standard version 2.0 [SOS] Technical Guidance for implementing download services using the OGC Sensor Observation Service and ISO 19143 Filter Encoding [INSTGDSSOS] Hetzelfde als het Europese profiel.
OGC SensorThings API part 1 Sensing, version 1.1 [STAS] OGC SensorThings API as an INSPIRE download service (good practice) [INSGPSTA]
OGC SensorThings API Part 2 Tasking Core, version 1.0 [STAT]
OGC API - Environmental Data Retrieval Standard, version 1.0.1 [EDR]

5.7 Metadata API's

Tabel 5.5 – API Standaarden en specificaties voor metadata: OGC CSW en OGC API - Records

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC Catalogue Service for the Web (CSW) Implementation Specification, version 2.0.2 [CSW] Technical Guidance for the implementation of Inspire Discovery Services. [INSTGDiS] Hetzelfde als het Europese profiel
CSW2 AP ISO, Catalogue Services Specification 2.0.2 - ISO Metadata Application Profile, Version 1.0.0, [CSWISOAP]
OGC API - Records - Part 1: Core Draft [OAPIRECORDS1]

5.8 Map tile APIs

Tabel 5.6 – API standaarden en specificaties voor map tiles: OGC Web Map Tile Service (WMTS,) OGC API - Tiles, en 3D Tiles

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
Web Map Tile Service Implementation Standard (WMTS) v1.0.0 [WMTS] Technical Guidance for the implementation of Inspire View Service [INSTGVS] Hetzelfde als het Europese profiel
OGC API - Tiles - Part 1: Core [OAPITILES1]
OGC 3D Tiles 1.0 [3DTILES]

Handreikingen

Handreikingen voor implementatie:

5.9 Linked Data API's

Tabel 5.7 – API standaarden en specificaties voor linked data: GeoSPARQL

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
GeoSPARQL - A Geographic Query Language for RDF Data v1.0 [GeoSPARQL]
GeoSPARQL - A Geographic Query Language for RDF Data v1.1 Draft [GEOSPARQL11]

Handreikingen

Handreikingen voor implementatie:

Noot

5.10 Kwaliteit van API’s

API Strategie overheid (beleid) en REST Design Rules

In de Nederlandse API strategie en Rest Design Rules worden diverse aanbevelingen gedaan voor de kwaliteit van API's.

De Nederlandse API Strategie [NLAPIS] bestaat uit een informatief deel over beleid, gebruikerswensen, architectuur en een normatief deel met ontwerprichtlijnen voor API's. Deze ontwerprichtlijnen zijn aangemeld voor plaatsing op de ‘Pas toe of leg uit’-lijst van het Forum Standaardisatie. Zowel de API Strategie als de ontwerprichtlijnen voor API's worden actief doorontwikkeld.

De Rest Design Rules is een lijst afspraken, die ontwikkelaars volgen tijdens het bouwen van een REST-API voor de publieke sector. Door de regels te hanteren wordt de API voorspelbaar. En dat is prettig voor andere ontwikkelaars die er gebruik van willen maken. Dankzij deze regels blijft het makkelijk voor organisaties om gegevens met elkaar uit te wisselen.

Afspraken over quality of service

Het is van belang om als service provider afspraken te maken met de service afnemers over de dienstverlening. Om de kwaliteit van een service uit te drukken zijn door INSPIRE bijvoorbeeld de drie typen kwaliteitsnormen voor services gedefinieerd (tabel 5.8).

Tabel 5.8 – Voorbeeld van kwaliteitnormen voor services

Kwaliteitsnorm Uitleg Voorbeeld
Reliability Reliability verwijst naar de hoeveelheid gefaalde requests die een systeem mag teruggeven in een afgesproken tijd. Bijvoorbeeld 10 \* een gefaalde request voor een geo-service per week.
Beschikbaarheid Beschikbaarheid meet het percentage van beschikbaarheid (uptime). Het uptime percentage = uptime / (uptime + downtime). Bijvoorbeeld de geo-service dient in 98% van de requests beschikbaar te zijn.
Performance / response tijd De performance uitgedrukt in response tijd. Bijvoorbeeld een 800*600 pixels image met 8bit kleuren dient een response tijd te hebben van maximaal 5 seconden.

Validators

Voor het valideren van services (WMS en WFS) zijn validators beschikbaar. Met de ETF validator kan de kwaliteit van de WMS en WFS voor het grootste deel getoetst worden.

6. Uitwisselformaten

Op basis van de informatiemodellen worden uitwisselformaten gedefinieerd. Waar een informatiemodel de semantiek bepaalt, beschrijft een uitwisselformaat de vorm of syntax waarin geo-informatie op basis van een bepaald informatiemodel wordt uitgewisseld. Er zijn verschillende manieren om geo-informatie te representeren en uit te wisselen.

6.1 Overzicht geostandaarden uitwisselformaten

In het overzicht van geo-standaarden voor uitwisselformaten zijn de onderwerpen onderscheiden en in onderstaande tabellen opgenomen:

6.2 Vectordata uitwisselstandaarden

De vectorrepresentatie wordt gebruikt voor het vastleggen van discrete objecten waarbij de geometrie wordt beschreven met behulp van: punt, lijn en vlak (2D) of met volvlakken (3D). De vectorrepresentatie is uitgebreid beschreven in de internationale standaard [iso19107]. Deze standaard geeft ook aanwijzingen voor het expliciet vastleggen van onderlinge relaties tussen geografische objecten. De ISO standaard is zeer uitgebreid. Voor de meeste toepassingen kan je goed uit de voeten met de door OGC opgestelde subset uit deze standaard: Simple Feature Access [iso-19125-1-2004].

Noot

Voor de uitwisseling van vectordata bestaan de volgende standaarden (tabel 6.1).

Tabel 6.1 – Uitwisselformaten standaarden en specificaties met betrekking tot vectordata

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
ISO 19107 Geographic information - Spatial Schema [ISO-19107-2003] INSPIRE Guidelines for the encoding of spatial data [inspire-gen]
ISO 19125 Simple Feature Access Part 1: Common Architecture, version 1.2.1 [iso-19125-1-2004]
OGC Geography Markup Language (GML) Encoding Specification, version 3.1.1. [GML31]
OGC Geography Markup Language (GML) Encoding standard, version 3.2.1 (=ISO 19136) [iso-19136-2007]
OGC Geography Markup Language (GML) Encoding standard, version 3.3 [GML33]
OGC Simple Features profile (OGC 10-100r3, version 2.0) op ISO 19136:2007 (GML 3.2.1) [GMLSF]
OGC GeoPackage Encoding Standard, version 1.3.1 [GeoPackage] GeoPackage encoding of INSPIRE datasets. Inspire good practise. [INSGPGeopackage]
The GeoJSON Format [rfc7946]
OGC JSON Features and Geometries, version 0.1 draft [JSON-FG]
HTML5 [html5]
Resource Description Framework (RDF): Concepts and Abstract Syntax. [rdf11-concepts]

6.3 Rasterdata uitwisselstandaarden

De raster representatie gebruik je voor het vastleggen van gegevens waarbij aan ieder punt op het aardoppervlak een dynamische waarde wordt toegekend. Voorbeelden zijn de luchtdruk boven Nederland, waardes van een schadelijke stof, temperatuur of – zoals bij een foto - reflectiewaarden. In OGC en ISO/TC 211 termen heet dit coverage. Zo’n coverage wordt vaak geïmplementeerd door over het terrein een regelmatig grid van punten te leggen (het raster) en voor ieder punt een waarde op te nemen. Deze waarde is bijvoorbeeld een hoogteaanduiding bepaald met behulp van laser altimetrie, of de numerieke codering van een kleurenwaarde opgenomen in een satellietbeeld. Er zijn verschillende geostandaarden voor rasterdata (zie tabel 6.2), zoals NETCDF en HDF5. Ook GeoTIFF (Geo Tagged Image File Format), waarbij georeferentie als tags in de file zijn opgenomen. Daarnaast zie je hier ook webstandaarden vermeld als JPEG2000 en PNG. De laatste wordt vooral toegepast in WMS.

Tabel 6.2 - Uitwisselformaten standaarden en specificaties met betrekking tot rasterdata

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC Network Common Data Form (NetCDF) Core Encoding Standard version 1.0. [NETCDF] INSPIRE Guidelines for the encoding of spatial data [inspire-gen]
Hierarchical Data Format 1.0 [HDF5]
HDF-EOS5 Data Model, File Format and Library (v1.1) [HDFEOS]
OGC GeoTIFF Standard, version 1.1 [GeoTIFF]
ISO/IEC 15444-1:2019 - JPEG 2000 image coding system [JPEG2000]
ISO 19123-1: Coverage Fundamentals [iso-19123-2005]
ISO 19123-2: Coverage Implementation Schema (CIS 1.0) [CIS10]
GML for JPEG 2000 [GMLJPEG2000]
ISO/IEC 15948:2004 - Portable Network Graphics [PNG]
CoverageJSON 1.0 Draft [COVJSON]

6.4 Sensordata uitwisselstandaarden

Sensoren zijn apparaten voor het meten van stoffen in water, grondsamenstellingen, grondwater, luchtverontreiniging, etc. Sensoren hebben ook een positie en de resultaten van de metingen dienen uitgewisseld te kunnen worden. Voor deze uitwisseling van waarnemingen en metingen (‘observations and measurements’) bestaan de volgende standaarden (tabel 6.3).

Tabel 6.3 – Uitwisselformaten standaarden en specificaties met betrekking tot sensordata

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC Observations and Measurements version (ISO 19156) 3.0 goedgekeurd, nog niet gepubliceerd [OMS3] INSPIRE Guidelines for the encoding of spatial data. [inspire-gen] Informatiemodel Metingen [IMMetingen]
Observations and Measurements - XML Implementation 2.0[OaMx2]
W3C/OGC Semantic Sensor Network Ontology [vocab-ssn]
OGC SensorML 2.1 [SensorML]

6.5 3D data uitwisselstandaarden

Om 3-dimensionele data uit te wisselen, dus data over objecten en verschijnselen in de geografische ruimte, waarin de x-y en x-coördinaat zijn vastgelegd, kan je gebruik maken van de volgende standaarden (tabel 6.4).

Tabel 6.4 – Uitwisselformaten standaarden en specificaties met betrekking tot 3D data

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
OGC City Geography Markup Language (CityGML) Encoding Standard, version 2.0 [CityGML2]
CityJSON Community Standard, version 1.1.2 [CityJSON]

6.6 Kwaliteit en uitwisselformaten

Validatie

Een belangrijk kwaliteitsaspect van een uitwisselformaat is de mogelijkheid deze te valideren. Bij voorkeur gebeurt dit met geautomatiseerde processen, dan wel beschreven procedures en validatieregels. Validatie helpt om uitwisselformaten te laten voldoen aan de bij de geostandaard horende validatieregels. Om te helpen bij validatie zijn validatietools beschikbaar. De tools zijn bedoeld als hulpmiddel om fouten in de toepassing van standaarden te verminderen.

Er zijn twee Nederlandse validators voor de validatie van GML (vectordata):

Handreiking Geometrie in model en GML

De handreiking Geometrie in model en GML beschrijft de toepassing van geometrie in informatiemodellering en de implementatie daarvan in GML. Het is daarmee een ondersteuning voor de toepassing van de norm NEN 3610:2011 – Basismodel geo-informatie [NEN3610]. NEN 3610 gaat hierin niet verder dan verwijzing naar de relevante geo-informatie (ISO) normen. De ISO normen zijn uitgebreid. De handreiking Geometrie in model en GML is een praktische, vereenvoudigde introductie op de ISO norm. Voor de normatieve referentie verwijzen we naar de originele documenten. De handreiking kan als een zelfstandig document worden gelezen.

Handreiking lichte formaten geometrie

Voor het uitwisselen van geodata kan je kiezen uit verschillende bestandsformaten. Wat het beste formaat is voor een toepassing, is afhankelijk van meerdere aspecten. In het bij de data behorende informatiemodel kunnen deze aspecten al naar voren komen – bijvoorbeeld de geometrietypes die worden vastgelegd, het gebruikte modelleerparadigma, etc. Maar vanuit één informatiemodel kan je ook weer meerdere implementaties in uitwisselingsformaten afleiden – beslissingen in het model sluiten dit niet per sé uit.

Daarom is voor vectorformaten een keuzehulp gemaakt: de handreiking Geometrie in uitwisselingsformaten. Deze legt ook de toepassing uit van de verschillende versies van GML. De handreiking lichte formaten geometrie [HRLFG] geeft handvaten voor het kiezen van het juiste formaat voor de juiste situatie, en geeft gedetaileerde informatie over het uitwisselen van geometrie in de lichte formaten HTML, GML, JSON, GeoPackage en RDF. Deze handreiking zet de belangrijkste aspecten op een rijtje en brengt deze in verband met gangbare toepassingen. De toepassing bepaalt namelijk wat de eisen aan de geometrieën zijn (zijn complexe types nodig? Is een hoge nauwkeurigheid van belang?), en welke verplichtingen aan de orde zijn in de keuze voor standaarden. De antwoorden op deze vragen kunnen al een indicatie geven van de geschiktheid van de formaten. Daarnaast is het van belang om inzicht te hebben in de behoeften van gebruikers: is ondersteuning in bepaalde tools/frameworks van belang? Moeten de bestanden leesbaar zijn voor mensen en gemakkelijk te vinden? Hoe belangrijk is de semantiek van de data? Deze handreiking geeft handvaten voor het kiezen van het juiste formaat voor de juiste situatie, en geeft in afzonderlijke hoofdstukken gedetailleerde informatie over het uitwisselen van geometrie in GML, HTML, JSON, GeoPackage en RDF.

7. Metadata

Om data vindbaar te maken en in staat te zijn een eerste indruk te krijgen van haar toepasbaarheid voor een nieuw doel, moeten de gegevens in de geo-informatie infrastructuur worden beschreven. Karakteristieken van datasets, zoals de eigenaar en de actualiteit, leg je vast met behulp van metadata. Metadata wijst de weg in onze informatiehuishouding, helpt dubbele inwinning en beheer van data te verminderen en zorgt ervoor dat geo-informatie snel kan worden gevonden.

7.1 Overzicht geo-standaarden metadata

Er zijn verschillende niveaus waarop metadata aangemaakt kunnen worden. Metadata van data beschrijft de dataset of dataset reeks. Metadata van services, beschrijft de ‘service’ of API (WMS,WFS) waarmee (een) ruimtelijke dataset(s) wordt ontsloten. In Nederland passen we het Nederlands metadataprofiel voor datasets en services toe. Dit profiel is gebaseerd op de ISO 19115 voor data en ISO 19119 voor services. Het is een uitbreiding, maar ook verdere specificatie van de Europese INSPIRE metadata vereistenen en specifieke behoeften van de gebruikers in Nederland. Met de Nederlandse profielen voor metadata, kan je voldoen aan de INSPIRE profielen voor metadata.

In de Nederlandse metadataprofielen is ook de aansluiting op data.overheid.nl meegenomen. Data.overheid.nl is een datacatalogus, voor alle open data van de overheid. Om naar datasets uit verschillende domeinen te kunnen zoeken, worden datasets in data.overheid.nl beschreven met metadata conform de standaard DCAT. DCAT is een metadata standaard van W3C voor het uitwisselen van metadata tussen verschillende datacatalogi. Voor Europese portalen is het “DCAT Application Profile for Data Portals in Europe" (DCAT-AP) opgesteld. DCAT-AP heeft een extensie GeoDCAT-AP voor het beschrijven van geodatasets, dataset series en services. Deze extensie is eveneens afgestemd op INSPIRE.

Tabel 7.1 - Standaarden en specificaties met betrekking tot metadata standaarden

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
ISO 19115:2003, Geographic information - Metadata1 [ISO19115-2003] Technical Guidance for the implementation of INSPIRE dataset and service metadata based on ISO/TS 19139:2007 [inspire-TG-metadata] Nederlands profiel ISO 19115 voor geografie, versie 2.1.0 [NLISO19115]
ISO 19115/Cor.1:2006, Geographic information – Metadata, Technical Corrigendum 1 [ISO19115-2006] Nederlands profiel ISO 19119 voor services, versie 2.1.0 [NLISO19119]
ISO 19115-2:2009, Geographic information – Metadata – Part 2: Extensions for imagery and gridded data [ISO19115-2009]
ISO 19119:2005, Geographic information – Services [ISO19119-2005]
ISO 19119:2005/Amd 1:2008, Extensions of the service metadata model [ISO19119-2008]
ISO/TS 19139:2007, Geographic information - Metadata – XML Schema Implementation [ISO19139]
Data Catalog Vocabulary (DCAT) version 2.0 [vocab-dcat-2] DCAT-AP - An extension for the DCAT application profile for data portals in Europe version 2.1.1 [DCAT-AP-2.1.1]
GeoDCAT-AP - A geospatial extension for the DCAT application profile for data portals in Europe version 2.0.0 [geodcat-ap]
Noot

7.2 Kwaliteit van metadata

Handleiding Metadatakwaliteit

Het kwaliteitsbeleid voor metadata is vastgelegd in de Handleiding metadatakwaliteit. Met behulp van de handleiding kan aan de hand van 26 elementen, die in de metadata-standaarden zijn beschreven, de kwaliteit van metadata worden beoordeeld.

Validatie

Voor het toetsen van metadata zijn er validators beschikbaar. Deze validators controleren de correcte toepassing van het Nederlands metadata profiel voor datasets of voor services. De validator Nederlands metadataprofiel op ISO 19115 en op ISO 19119 valideert de metadata van respectivelijk datasets en services conform het Nederlands profiel.

Voor metadata van datasets of services, die voor INSPIRE zijn aangemerkt, gelden er specifiekere vereisten. Gebruik daarvoor naast de Nederlandse validator ook de Europese INSPIRE validator om metadata te valideren.

7.3 Verkenning

Methoden en technieken om data te zoeken, vinden en ontsluiten staan niet stil. Eind 2021 is een verkenning uitgevoerd naar de toekomst van metadata standaarden. In de Verkenning Toekomstbeelden Metadata kijken we naar de rol van metadata in de nabije toekomst. In de verkenning tekent zich een ontwikkeling af naar meer samenhang en verbinding tussen verschillende metadata-werelden. Aansluiting op generieke standaarden, zoals DCAT en het leggen van relaties tussen data, modellen, begrippen en datacatalogi is daarom van belang. Ook het beter verbinden van data-aanbieder en data-gebruiker is een aandachtsgebied.

8. Coördinaatreferentiesystemen

Geo-informatie is direct gekoppeld aan een locatie op aarde. Via het coördinaatreferentiesysteem (CRS) leggen we coördinaten van een locatie vast. Voor Nederland zijn meerdere CRS-en beschikbaar. RD, ETRS89 en WGS 84 zijn bekende voorbeelden van coördinaatreferentiesystemen.

8.1 Overzicht standaarden voor coördinaatreferentiesystemen

Voor de definitie van CRS-en is een ISO standaard [iso19111] beschikbaar. Een CRS is opgebouwd uit een datum en een coördinatensysteem. Het coördinatensysteem definieert hoe coördinaten worden uitgedrukt, bijvoorbeeld cartesisch of geografisch. De datum geeft de relatie van het coördinatensysteem met de aarde.

De in Nederland gebruikte CRS-en voor de opslag en uitwisseling van geo-informatie zijn onder te verdelen in verschillende groepen:

De [iso19111] standaard geeft een beschrijving van parameters die het CRS definiëren. Voor specificatie en naamgeving van een CRS kunnen Name Type Specification (NTS), Uniform Resource names (URN), of Uniform Resource Locators (URL) worden gebruikt, waarin bijvoorbeeld EPSG-codes kunnen worden opgenomen die verwijzen naar de parameters die het CRS definiëren.

Voor uitwisseling in het kader van INSPIRE zijn de te gebruiken CRS-en en het specificeren hiervan vastgelegd in specifieke guidelines. De relevante CRS-en die gebruikt worden in het Nederlandse domein van geo-informatie, kunnen ook worden ingedeeld naar hun geografische toepassingsgebied:

De gebruikte stelsels binnen Nederland en hun bijbehorende EPSG-code zijn in bijlage A van de Handreiking Gebruik coördinaatreferentiesystemen bij uitwisseling en visualisatie van geo-informatie (2022) opgenomen.

In de onderstaande tabel 7.1 zijn de standaarden en specificaties benoemd, die van toepassing zijn op de CRS-en voor Nederland.

Tabel 7.1 - Standaarden en specificaties met betrekking tot CRS-en

Internationale standaarden/specificaties Europese profielen Nederlandse profielen
Geographic Information – Spatial Referencing by Coordinates [iso19111] (gelijk aan [OREFCO]) INSPIRE specification on Geographical Grid Systems – Guidelines [inspire-ggs] Handreiking Gebruik coördinaatreferentiesystemen bij uitwisseling en visualisatie van geo-informatie [HRCRS]
ISO 6709 Standard representation of geographic location by coordinates [iso6709] INSPIRE specification on Coordinate Reference Systems – Guidelines [inspire-crs]
EPSG codes database & CRS Ids [epsg]
ISO/TS 19127 Geographic Information – Geodetic codes and parameters [iso/tc19127]

8.2 Kwaliteit en CRS-en

CRS-en zelf zijn geen geografische data, de kwaliteit van geografische data valt of staat met het goed vastleggen van het gebruikte coördinaatreferentiesysteem. Zonder informatie over het gebruikte CRS zijn coördinaten getallen zonder betekenis, het is namelijk niet duidelijk wat de relatie van de getallen is met de aarde.

In de Handreiking Gebruik coördinaatreferentiesystemen bij uitwisseling en visualisatie van geo-informatie (2022) worden achtergronden bij CRS-en en diverse aandachtspunten besproken bij het omgaan met CRS-en, zoals:

A. Referenties

A.1 Normatieve referenties

[3DTILES]
3D Tiles Specification 1.0. Open Geospatial Consortium (OGC). 2019-01-31. Approved for pubic release. URL: http://docs.opengeospatial.org/cs/18-053r2/18-053r2.html
[adr-mod-geo]
API Design rules Module: Geospatial. Pieter Bresters; Linda van den Brink; Paul van Genuchten; George Mathijssen; Mark Strijker. Geonovum. 2022-09-30. Consultatieversie. URL: https://docs.geostandaarden.nl/api/API-Strategie-mod-geo/
[CIS10]
ISO 19123-2:2018 Geographic information — Schema for coverage geometry and functions — Part 2: Coverage implementation schema. ISD. 2018-10. Published. URL: https://www.iso.org/standard/70948.html
[CityGML2]
OGC City Geography Markup Language (CityGML) Encoding Standard. Open Geospatial Consortium. 2012-04-04. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=47842
[CityGML3]
OGC City Geography Markup Language (CityGML) Part 1: Conceptual Model Standard v3.0. Open Geospatial Consortium. 2021-09-13. Published. URL: https://docs.ogc.org/is/20-010/20-010.html
[CityJSON]
CityJSON Community Standard 1.0. Open Geospatial Consortium. 2021-08-13. Published. URL: https://docs.ogc.org/cs/20-072r2/20-072r2.html
[COVJSON]
OGC CoverageJSON Community Standard 1.0-draft_0.2.2. Open Geospatial Consortium. Draft. URL: https://portal.ogc.org/files/102051
[CSW]
Catalogue Services 3.0 - General Model. Douglas Nebert; Uwe Voges; Lorenzo Bigagli. OGC. 10 June 2016. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/cat
[CSWISOAP]
OGC 07-045r2: OGC Catalogue Services Specification 2.0.2 - ISO Metadata Application Profile: Corrigendum, version 1.0.2. Open Geospatial Consortium (OGC). 2020-11-19. Approved. URL: https://portal.ogc.org/files/80534
[DCAT-AP-2.1.1]
DCAT Application Profile for data portals in Europe 2.1.1. European Commission. 2022-06-24. URL: https://joinup.ec.europa.eu/collection/semantic-interoperability-community-semic/solution/dcat-application-profile-data-portals-europe/releases
[EDR]
OGC 19-086r5: OGC API - Environmental Data Retrieval Standard, Version 1.0.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2022-08-05. Approved. URL: https://docs.ogc.org/is/19-086r5/19-086r5.html
[epsg]
EPSG Geodetic Parameter Dataset. Geodesy Subcommittee of the IOGP Geomatics Committee. Published. URL: https://epsg.org/home.html
[FE20]
OGC 09-026r2: OGC Filter Encoding 2.0 Encoding Standard - With Corrigendum, Version 2.0.3. Open Geospatial Consortium (OGC). 2014-08-18. Approved. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/09-026r2/09-026r2.html
[geodcat-ap]
GeoDCAT-AP: A geospatial extension for the DCAT application profile for data portals in Europe. European Commission. 23 December 2020. URL: https://semiceu.github.io/GeoDCAT-AP/releases/
[GeoPackage]
OGC GeoPackage Encoding Standard - with Corrigendum, v1.3.1. Open Geospatial Consortium. 2021-11-16. Published. URL: https://www.geopackage.org/spec131/
[GeoSPARQL]
GeoSPARQL - A Geographic Query Language for RDF Data. Matthew Perry; John Herring. OGC. 10 September 2012. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/geosparql
[GEOSPARQL11]
OGC GeoSPARQL - A Geographic Query Language for RDF Data. Open Geospatial Consortium (OGC). 2022. Draft. URL: https://opengeospatial.github.io/ogc-geosparql/geosparql11/spec.html
[GeoTIFF]
OGC GeoTIFF standard v1.1. Open Geospatial Consortium. 2019-09-14. Published. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/19-008r4/19-008r4.html
[GML31]
OpenGIS® Geography Markup Language (GML) Implementation Specification, v3.1.1. Open Geospatial Consortium. 2004-02-07. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=4700
[GML33]
OGC® Geography Markup Language (GML) — Extended schemas and encoding rules, v3.3. Open Geospatial Consortium. 2012-02-07. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=46568
[GMLJPEG2000]
OGC® GML in JPEG 2000 (GMLJP2) Encoding Standard Part 1: Core v.2.1. Open Geospatial Consortium. 2018-08-27. Published. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/08-085r8/08-085r8.html
[GMLSF]
Geography Markup Language (GML) simple features profile (with Corrigendum) (2.0). Open Geospatial Consortium. 2012-04-05. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=42729
[HDF5]
OGC Hierarchical Data Format Version 5 (HDF5®) Core Standard. Open Geospatial Consortium. 2019-03-27. Published. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/18-043r3/18-043r3.html
[HDFEOS]
HDF-EOS5 Data Model, File Format and Library (v1.1). NASA. 2016-05. Recommended. URL: https://www.earthdata.nasa.gov/sites/default/files/imported/ESDS-RFC-008-v1.1.pdf
[HRCRS]
Handreiking Gebruik coördinaatreferentiesystemen bij uitwisseling en visualisatie van geo-informatie. Geonovum. 14 maart 2022. Definitief. URL: https://docs.geostandaarden.nl/crs/crs/
[HRLFG]
Geometrie in uitwisselingsformaten. Geonovum. 4 februari 2022. Definitief. URL: https://docs.geostandaarden.nl/g4w/geox/#inleiding
[HRWC]
Handreiking webcartografie. Geonovum. 2010-11-18. Definitief. URL: https://www.geonovum.nl/uploads/standards/downloads/handreiking%20webcartografie%201.0.1_0.pdf
[html5]
HTML5. Ian Hickson; Robin Berjon; Steve Faulkner; Travis Leithead; Erika Doyle Navara; Theresa O'Connor; Silvia Pfeiffer. W3C. 27 March 2018. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/html5/
[I3S]
OGC Indexed 3d Scene Layer (I3S) and Scene Layer Package (*.slpk) Format Community Standard Version 1.2. Open Geospatial Consortium (OGC). 2021-05-11. Approved. URL: http://docs.opengeospatial.org/cs/17-014r8/17-014r8.html
[IMMetingen]
Informatiemodel Metingen. SIKB en IHW. Vastgesteld. URL: https://www.sikb.nl/datastandaarden/richtlijnen/sikb0101
[INSGPGeopackage]
GeoPackage encoding of INSPIRE datasets. INSPIRE good practise. INSPIRE. Candidate. URL: https://inspire.ec.europa.eu/good-practice/geopackage-encoding-inspire-datasets
[INSGPOAPIF]
OGC API - Features as an INSPIRE download service. IOC TF. Endorsed Good Practice. URL: https://inspire.ec.europa.eu/good-practice/ogc-api-%E2%80%93-features-inspire-download-service
[INSGPSTA]
OGC SensorThings API as an INSPIRE download service. INSPIRE Maintenance and Implementation Group (MIG). Endorsed good practice. URL: https://inspire.ec.europa.eu/good-practice/ogc-sensorthings-api-inspire-download-service
[inspire-crs]
INSPIRE Data Specification on Coordinate Reference Systems - Technical Guidelines. INSPIRE Thematic Working Group Coordinate Reference Systems & Geographical Grid Systems. April 17, 2014. Published. URL: https://inspire.ec.europa.eu/id/document/tg/rs
[inspire-gcm]
Generic Conceptual Model of the INSPIRE data specifications. INSPIRE Drafting Team Data Specifications. April 8, 2014. Published. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/inspire-generic-conceptual-model
[inspire-gen]
Guidelines for the encoding of spatial data. INSPIRE Drafting Team Data Specifications. 2014-04-08. Published. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/guidelines-encoding-spatial-data
[inspire-ggs]
Guidelines INSPIRE Data Specification on Geographical Grid Systems - Technical Guidelines. INSPIRE Thematic Working Group Coordinate Reference Systems & Geographical Grid Systems. April 17, 2014. Published. URL: https://inspire.ec.europa.eu/id/document/tg/gg
[inspire-mds]
Methodology for the development of data specifications: baseline version (D 2.6, Version 3.0). INSPIRE Drafting Team Data Specifications. April 7, 2008. Published. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/methodology-development-data-specifications-baseline-version-d-26-version-30
[inspire-TG-metadata]
Technical Guidance for the implementation of INSPIRE dataset and service metadata based on ISO/TS 19139:2007. Temporary MIWP 2021-2024 sub-group 2.3.1. INSPIRE Maintenance and Implementation Group (MIG). 1 augustus 2022. Tehnical Guidance. URL: https://github.com/INSPIRE-MIF/technical-guidelines/blob/2022.2/metadata/metadata-iso19139/metadata-iso19139.adoc
[INSTGDiS]
Technical Guidance for the implementation of Inspire Discovery Service, version 3.1. IOC TF. 2011-11-07. Approved. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/technical-guidance-implementation-inspire-discovery-services-0
[INSTGDS]
Technical Guidance for the implementation of Inspire Download Services. IOC TF. 2013-08-09. Approved. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/technical-guidance-implementation-inspire-download-services
[INSTGDSSOS]
Technical Guidance for implementing download services using the OGC Sensor Observation Service and ISO 19143 Filter Encoding, version 1.0. INSPIRE Maintenance and Implementation Group (MIG). 2016-12-16. Approved. URL: https://inspire.ec.europa.eu/id/document/tg/download-sos
[INSTGDSWCS]
Technical Guidance for the implementation of Inspire Download Services using Web Coverage Services (WCS), version 1.0. INSPIRE Maintenance and Implementation Group (MIG). 2016-12-16. Approved. URL: https://inspire.ec.europa.eu/id/document/tg/download-wcs
[INSTGVS]
Technical Guidance for the implementation of Inspire View Service. IOC TF. 2022-08-01. Definitief. URL: https://inspire.ec.europa.eu/documents/technical-guidance-implementation-inspire-view-services-1
[ISO-19107-2003]
Geographic information -- Spatial schema. ISO/TC 211. ISO. 2003. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/26012.html
[iso-19123-2005]
Geographic information -- Schema for coverage geometry and functions. ISO/TC 211. ISO. 2005. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/40121.html
[iso-19125-1-2004]
Geographic information -- Simple feature access -- Part 1: Common architecture. ISO/TC 211. ISO. 2004. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/40114.html
[iso-19128-2005]
Geographic information -- Web map server interface. ISO/TC 211. ISO. 2005. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/32546.html
[iso-19136-2007]
Geographic information -- Geography Markup Language (GML). ISO/TC 211. ISO. 2007. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/32554.html
[iso-19142-2010]
Geographic information -- Web Feature Service. ISO/TC 211. ISO. 2010. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/42136.html
[iso-19143-2010]
Geographic information -- Filter Encoding. ISO/TC 211. ISO. 2010. International Standard. URL: https://www.iso.org/standard/42137.html
[iso19101]
ISO 19101-1:2014 Geographic information — Reference model — Part 1: Fundamentals. ISO. November 2014. Published. URL: https://www.iso.org/standard/59164.html
[iso19103]
ISO 19103:2015 Geographic information — Conceptual schema language. ISO. December 2015. Published. URL: https://www.iso.org/standard/56734.html
[iso19107]
ISO 19107:2019 Geographic information — Spatial schema. ISO. December 2019. Published. URL: https://www.iso.org/standard/66175.html
[iso19108]
ISO 19108:2002 Geographic information — Temporal schema. ISO. 12-9-2012. Published. URL: https://www.iso.org/standard/26013.html
[iso19109]
ISO 19109:2015 Geographic information — Rules for application schema. ISO. December 2015. Published. URL: https://www.iso.org/standard/59193.html
[iso19110]
ISO 19110:2016 Geographic information — Methodology for feature cataloguing. ISO. December 2016. Published. URL: https://www.iso.org/standard/57303.html
[iso19111]
ISO 19111:2019 Geographic information — Referencing by coordinates. ISO. January 2019. Published. URL: (https://www.iso.org/obp/ui/#iso:std:iso:19111)
[ISO19115-2003]
ISO 19115:2003 Geographic information -- Metadata. International Organization for Standardization. May 2003. Adopted specification. URL: https://www.iso.org/standard/26020.html
[ISO19115-2006]
ISO 19115:2003/Cor 1:2006 Geographic information — Metadata — Technical Corrigendum 1. International Organization for Standardization. June 2006. Adopted specification. URL: https://www.iso.org/standard/26020.html
[ISO19115-2009]
ISO 19115-2:2009 Geographic information — Metadata — Part 2: Extensions for imagery and gridded data. International Organization for Standardization. February 2009. URL: https://www.iso.org/standard/39229.html
[iso19117]
ISO 19117:2012 Geographic Information - Portrayal. ISO. December 2012. Published. URL: https://www.iso.org/standard/46226.html
[iso19118]
ISO 19118:2011 Geographic information — Encoding. ISO. Oktober 2011. Published. URL: https://www.iso.org/standard/44212.html
[ISO19119-2005]
ISO 19119:2005 Geographic information — Services. International Organization for Standardization. February 2005. URL: https://www.iso.org/standard/39890.html
[ISO19119-2008]
ISO 19119:2005/Amd 1:2008 Geographic information — Services — Amendment 1: Extensions of the service metadata model. International Organization for Standardization. May 2008. URL: https://www.iso.org/standard/44268.html
[iso19131]
ISO 19131:2022 Geographic information — Data product specifications. ISO. November 2022. Published. URL: https://www.iso.org/standard/85092.html
[iso19136]
ISO 19136-1:2020 Geographic information — Geography Markup Language (GML) — Part 1: Fundamentals. ISO. January 2020. Published. URL: https://www.iso.org/standard/75676.html
[ISO19139]
ISO/TS 19139:2007 Geographic information - Metadata - XML schema implementation. International Organization for Standardization. April 2007. Adopted specification. URL: https://www.iso.org/standard/32557.html
[iso6709]
ISO 6709:2022 Standard representation of geographic point location by coordinates. ISO. September 2022. Published. URL: https://www.iso.org/standard/75147.html
[JPEG2000]
Jpeg 2000 image coding system. Joint Photographers Expert Group (JPEG).9 December 1999. Report (draft) ISO/IEC CD15444-1:1999. URL: http://www.jpeg.org/cd15444-1.pdf
[JSON-FG]
OGC Features and Geometries JSON - Part 1: Core. Open Geospatial Consortium. Draft. URL: https://docs.ogc.org/DRAFTS/21-045.html
[MBS]
Mapbox GL JS Style Specification. Mapbox. Unofficial. URL: https://docs.mapbox.com/mapbox-gl-js/style-spec/
[MIM]
MIM - Metamodel Informatie Modellering. Lennart van Bergen; Thies Mesdag; Marco Brattinga; Paul Janssen; Pano Maria; Johan Boer. Geonovum. 2022-02-17. Vastgesteld. URL: https://docs.geostandaarden.nl/mim/mim/
[NEN3610]
NEN 3610:2022 nl - BBasismodel geo-informatie - Termen, definities, relaties en algemene regels voor de uitwisseling van informatie over aan de aarde gerelateerde ruimtelijke objecten. NEN. 1 jun. 2022. Definitief. URL: https://www.nen.nl/nen-3610-2022-nl-296137
[NETCDF]
OGC Network Common Data Form (NetCDF) Core Encoding Standard version 1.0. Open Geospatial Consortium. 2011-04-05. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=43732
[NLAPIS]
API Strategie Algemeen (Nederlandse API Strategie I). Geonovum. 9 maart 2022. Vastgesteld. URL: https://docs.geostandaarden.nl/api/API-Strategie/
[NLDP]
NEN 3610 - Linked Data. Linda van den Brink; Marco Brattinga; Marinus Vonhof; Niels Hoffmann; Pano Maria; Hans Schevers; Ronald van Lanen; Joep van Genuchten. Geonovum. 2020-03-23. Vastgesteld. URL: https://docs.geostandaarden.nl/nen3610/nldp/
[NLISO19115]
Nederlands metadata profiel op ISO 19115 voor geografie versie 2.1.0. Geonovum. 30 juni 2020. Vastgestelde versie. URL: https://docs.geostandaarden.nl/md/mdprofiel-iso19115/
[NLISO19119]
Nederlands metadata profiel op ISO 19119 voor services versie 2.1.0. Geonovum. 30 juni 2020. Vastgestelde versie. URL: https://docs.geostandaarden.nl/md/mdprofiel-iso19119/
[NLWFS]
Nederlands profiel op ISO 19142 Geographic information — Web Feature Service, Versie 1.1. Geonovum. 2015-04-24. Definitief. URL: https://www.geonovum.nl/geo-standaarden/services/nederlands-wfs-profiel-11-op-iso-19142-voor-web-feature-services-20
[NLWMS]
Nederlands profiel op ISO 19128 Geographic information — Web Map Server Interface. Geonovum. 2015-04-24. Vastgesteld. URL: https://www.geonovum.nl/uploads/documents/nederlands_profiel_op_iso_19128_wms_1.3_-_versie_1.0.pdf
[OaMt1]
OGC Timeseries Profile of Observations and Measurements v1.0. Open Geospatial Consortium. Published. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/15-043r3/15-043r3.html
[OaMx2]
Observations and Measurements - XML Implementation v2.0. Open Geospatial Consortium. Published. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=41510
[OAPIC]
OGC 19-087: OGC API - Coverages - Part 1: Core, version 0.0.6. Open Geospatial Consortium (OGC). Draft. URL: http://docs.ogc.org/DRAFTS/19-087.html
[OAPIF1]
OGC 17-069r4: OGC API - Features - Part 1: Core corrigendum, Version 1.0.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2022-05-11. Approved. URL: https://docs.opengeospatial.org/is/17-069r4/17-069r4.html
[OAPIF2]
OGC 18-058: OGC API - Features - Part 2: Coordinate Reference Systems by Reference, Version 1.0. Open Geospatial Consortium (OGC). 2020-11-02. Approved. URL: https://docs.opengeospatial.org/is/18-058r1/18-058r1.html
[OAPIF3]
OGC 19-079r1: OGC API - Features - Part 3: Filtering, Version 1.0.0-rc1. Open Geospatial Consortium (OGC). Draft. URL: http://docs.ogc.org/DRAFTS/19-079r1.html
[OAPIF4]
OGC 20-002: OGC API - Features - Part 4: Create, Replace, Update and Delete, Version 1.0.0 snapshot (editor's draft. Open Geospatial Consortium (OGC). Draft. URL: http://docs.ogc.org/DRAFTS/20-002.html
[OAPIRECORDS1]
OGC 20-224: OGC API - Records - Part 1: Core. Open Geospatial Consortium (OGC). 2020-01-13. Draft. URL: http://docs.ogc.org/DRAFTS/20-004.html
[OAPITILES1]
OGC 20-057: OGC API - Tiles - Part 1: Core. Open Geospatial Consortium (OGC). 26-08-2022. Approved. URL: https://docs.ogc.org/is/20-057/20-057.html
[OGCAPIMAPS]
OGC 20-058: OGC API - Maps - Part 1: Core, Version 0.1.0. Open Geospatial Consortium (OGC). 2022-06-06. Draft. URL: http://docs.ogc.org/DRAFTS/20-058.html
[OGCAPISTYLES]
OGC 20-009: OGC API Styles. Open Geospatial Consortium (OGC). Draft. URL: http://docs.opengeospatial.org/DRAFTS/20-009.html
[OMS3]
OGC Abstract Specification Geographic information — Observations and measurements v3.0. Open Geospatial Consortium. Draft. URL: https://portal.ogc.org/files/95653
[OREFCO]
OGC Abstract Specification Topic 2: Referencing by coordinates. Open Geospatial Consortium (OGC). 2019-02-08. OGC® Publicly Available Standard. URL: http://docs.opengeospatial.org/as/18-005r4/18-005r4.html
[PNG]
Portable Network Graphics (PNG) Specification (Second Edition). Tom Lane. W3C. 10 November 2003. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/PNG/
[rdf11-concepts]
RDF 1.1 Concepts and Abstract Syntax. Richard Cyganiak; David Wood; Markus Lanthaler. W3C. 25 February 2014. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/rdf11-concepts/
[rfc4287]
The Atom Syndication Format. M. Nottingham, Ed.; R. Sayre, Ed.. IETF. December 2005. Proposed Standard. URL: https://www.rfc-editor.org/rfc/rfc4287
[rfc7946]
The GeoJSON Format. H. Butler; M. Daly; A. Doyle; S. Gillies; S. Hagen; T. Schaub. IETF. August 2016. Proposed Standard. URL: https://www.rfc-editor.org/rfc/rfc7946
[SE11]
OGC 05-077r4: OpenGIS Symbology Encoding Implementation Specification, version 1.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2006-07-21. Final version. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=16700
[SensorML]
OGC SensorML: Model and XML Encoding Standard v2.1. Open Geospatial Consortium. 2020-08-10. Published. URL: http://docs.ogc.org/is/12-000r2/12-000r2.html
[SLD11]
OGC 05-078r4: Styled Layer Descriptor profile of the Web Map Service Implementation Specification, Version 1.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2007-06-29. Final version. URL: http://portal.opengeospatial.org/files/?artifact_id=22364
[SOS]
Sensor Observation Service Interface Standard. Arne Bröring; Christoph Stasch; Johannes Echterhoff. OGC. 20 April 2012. OpenGIS Implementation Standard. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/sos
[STAS]
OGC 18-088: OGC SensorThings API Part 1 - Sensing, Version 1.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2021-08-04. Approved. URL: https://docs.ogc.org/is/18-088/18-088.html
[STAT]
OGC 17-079r1: OGC SensorThings API Part 1 - Tasking Core, Version 1.0. Open Geospatial Consortium (OGC). 2019-01-08. Approved. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/17-079r1/17-079r1.html
[vocab-dcat-2]
Data Catalog Vocabulary (DCAT) - Version 2. Riccardo Albertoni; David Browning; Simon Cox; Alejandra Gonzalez Beltran; Andrea Perego; Peter Winstanley. W3C. 4 February 2020. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/vocab-dcat-2/
[vocab-ssn]
Semantic Sensor Network Ontology. Armin Haller; Krzysztof Janowicz; Simon Cox; Danh Le Phuoc; Kerry Taylor; Maxime Lefrançois. W3C. 19 October 2017. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/vocab-ssn/
[WCS21]
OGC 17-089r1: OGC Web Coverage Service (WCS) 2.1 Interface Standard - Core. Open Geospatial Consortium (OGC). 2018-08-16. Approved. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/17-089r1/17-089r1.html
[WFS]
Web Feature Service 2.0 Interface Standard. Panagiotis (Peter) A. Vretanos. OGC. 10 July 2014. OGC Interface Standard. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/wfs
[WFS11]
Web Feature Service Implementation Specification with Corrigendum, Version 1.1.3. Open Geospatial Consortium (OGC). 2016-10-26. Approved. URL: http://docs.opengeospatial.org/is/04-094r1/04-094r1.html
[WMC11]
OpenGIS 05-005: Web Map Context Documents Implementation Specification, version 1.1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2005-01-19. Adopted specification. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=8618
[WMCC11]
OpenGIS 08-050: Corrigendum for OpenGIS Implementation Standard Web Map Context Documents - Corrigendum 1. Open Geospatial Consortium (OGC). 2008-03-14. Approved. URL: https://portal.ogc.org/files/?artifact_id=27286
[WMS]
Web Map Service Implementation Specification. Jeff de la Beaujardiere. OGC. 15 March 2006. OpenGIS Implementation Standard. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/wms
[WMTS]
Web Map Tile Service Implementation Standard. Joan Masó; Keith Pomakis; Núria Julià. OGC. 6 April 2010. OpenGIS Implementation Standard. URL: http://www.opengeospatial.org/standards/wmts

A.2 Informatieve referenties

[ISO19115-2014]
ISO 19115-1:2014 Geographic information — Metadata — Part 1: Fundamentals. International Organization for Standardization. April 2014. URL: https://www.iso.org/standard/53798.html
[WCAG20]
Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0. Ben Caldwell; Michael Cooper; Loretta Guarino Reid; Gregg Vanderheiden et al. W3C. 11 December 2008. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/WCAG20/
[WCAG21]
Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.1. Andrew Kirkpatrick; Joshue O'Connor; Alastair Campbell; Michael Cooper. W3C. 5 June 2018. W3C Recommendation. URL: https://www.w3.org/TR/WCAG21/